Trường THPT Chuyên Bắc Giang được thành lập theo Quyết định của UBND tỉnh Hà Bắc ngày 26/8/1991 với tên gọi đầu tiên là Trường PTTH Năng Khiếu tỉnh Hà Bắc. Năm 1997 tỉnh Hà Bắc được tách thành tỉnh Bắc Giang và tỉnh Bắc Ninh. Theo Quyết định UBND tỉnh Bắc Giang, trường PTTH Năng khiếu Hà Bắc được đổi tên thành Trường PTTH Năng khiếu Ngô Sĩ Liên. Năm 2004, trường PTTH Năng khiếu Ngô Sỹ Liên được đổi tên thành Trường THPT Chuyên Bắc Giang theo Quyết định Ủy ban nhân dân tỉnh Bắc Giang ngày 18/01/2004.
Chính thức thành lập năm 1991, nhưng thực ra trường THPT Chuyên Bắc Giang đã có tiền thân và được kế thừa truyền thống của các lớp “Toán đặc biệt” thuộc tỉnh Hà Bắc hình thành từ những năm 1966 – 1967. Khi ấy các lớp chuyên được đặt ở các trường như: Phổ thông cấp III Tân Yên, Phổ thông cấp III Từ Sơn, Phổ thông cấp III Yên Phong... Đến năm học 1978 - 1979, lớp “Toán đặc biệt” của tỉnh được đưa về trường THPT Ngô Sỹ Liên tại thị xã Bắc Giang. Từ năm học 1985 – 1986 về sau đến trước khi thành lập trường, ngoài lớp chuyên Toán, còn mở thêm một số lớp chuyên như chuyên Vật lí, Ngoại ngữ... Nhiều thầy cô của nhà trường cũng đã vinh dự được tham gia giảng dạy cho các lớp chuyên từ những ngày đó, như NGND Trần Văn Chút, NGƯT Nguyễn Sinh Long, NGƯT Nguyễn Mai Hiền.
Những gian khó buổi đầu
Năm học đầu tiên (1991 – 1992) trường chỉ có 4 môn chuyên: Toán, Lý, Tiếng Anh, Tiếng Nga với 6 lớp chuyên và 2 lớp không chuyên, gồm 150 học sinh. Đội ngũ có 19 giáo viên và 7 nhân viên hành chính. Những ngày đầu phôi thai ấy, trường đã gặp không ít khó khăn về mọi phương diện. Nhà trường chưa có cơ sở vật chất, phải học nhờ trường PTTH Ngô Sỹ Liên. Đội ngũ giáo viên nòng cốt còn thiếu nên nhà trường phải mời các thầy phụ trách các bộ môn thuộc Sở GD&ĐT về giảng cho các lớp.
Năm học thứ hai (1992 - 1993) nhà trường có 24 giáo viên, 13 lớp chuyên với 237 học sinh. Nhà trường đã được đầu tư một khu nhà 4 tầng với 24 phòng học kiên cố, có khu lớp học, khu nội trú, có phòng làm việc và trang thiết bị phục vụ dạy và học, nhưng vẫn thiếu bàn ghế, phải mượn của trường PTTH Ngô Sĩ Liên. Diện tích trường học, khuôn viên chỉ có 3.600 m2. Đội ngũ giáo viên đã được bổ sung, nhưng vẫn còn thiếu, nhất là đội ngũ dạy môn chuyên. Năm 1997 nhà trường được đầu tư thêm về cơ sở vật chất, có một cơ ngơi riêng, tuy hẹp nhưng khang trang, gọn gàng với khu nội trú, bếp ăn. Đến năm 2002, được sự quan tâm của Tỉnh uỷ, HĐND, UBND tỉnh, sở GD – ĐT Bắc Giang, nhà trường đã được đầu tư xây dựng một khu trường mới trên diện tích gần 3 ha, nằm giữa trung tâm thành phố Bắc Giang mới. Từ năm học 2004 - 2005, nhà trường chính thức chuyển sang ngôi trường mới tại đường Hoàng Văn Thụ. Ngôi trường mới với 2 tòa nhà A, B; 1 tòa nhà trung tâm, 1 nhà đa năng mới chỉ đáp ứng yêu cầu cơ bản của việc dạy và học. Chưa có các phòng học dành cho các đội tuyển, chưa có kí túc xá cho học sinh. Học sinh của trường đến từ 10 huyện, thành phố. Có những huyện rất xa trường, cách khoảng 70km. Không có kí túc xá, học sinh phải ở trọ trong các nhà dân quanh trường. Việc quản lí học sinh ngoài giờ học vì thế gặp nhiều khó khăn hơn. Những năm đầu trên ngôi trường mới, khu vực sân của nhà trường vẫn là nền đất. Còn nhớ, những ngày mưa, sân bị ngập nước, nhão ra, bùn đặc quánh. Thầy và trò bì bõm lội vào trường, chân bê bết bùn đất, có những đoạn tưởng không nhấc chân và đi xe được. Những ngày ấy, để tự động viên mình, Thầy và trò trường THPT Chuyên Bắc Giang vẫn truyền nhau câu nói: Bùn ở dưới chân nhưng nắng ở trên đầu. Năm 2009, nhà trường tiếp tục được Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh Bắc Giang quan tâm, phê duyệt nâng cấp và phát triển trường chuyên Bắc Giang theo hướng hiện đại. Cơ sở vật chất nhà trường mới dần được cải thiện.
Giống như một mầm cây, khi được gieo trồng trên đất, phải trải qua bao gian khó nhọc nhằn để bật hạt, nảy mầm, bám rễ, Trường THPT Chuyên Bắc Giang đã có những ngày đầu gian khổ, khó khăn. Đó là những kỉ niệm không thể nào quên và vẫn thường được nhắc lại trong những buổi sinh hoạt đầu năm học về truyền thống nhà trường. Để các thế hệ nối tiếp của THPT Chuyên Bắc Giang nhận ra rằng: đã có một thời kì chúng ta phải đi trên con đường gập ghềnh sỏi đá, để biết trân quý hơn hiện tại, để thêm nỗ lực và cố gắng cho tương lai.
Những nỗ lực và cố gắng
Nhà trường đã có những cố gắng nỗ lực để nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giáo viên giỏi đáp ứng yêu cầu giáo dục hiện đại; nâng cấp, cải tạo cảnh quan môi trường ngày càng “xanh, sạch, đẹp”.... xứng đáng là địa chỉ đỏ có sức hút lớn đối với các học sinh giỏi trên toàn tỉnh. Trong công tác dạy và học có những môn chuyên, lượng thí sinh đăng kí và lựa chọn học ngày càng ít, không đủ chỉ tiêu các lớp. Môn tiếng Nga đã dừng tuyển sinh từ năm học 2004 – 2005. Môn Tiếng Trung bị gián đoạn tuyển sinh trong hơn 10 năm và phải đến năm 2012 – 2013 mới tuyển sinh trở lại. Từ năm học 2014 - 2015 số lượng học sinh đăng kí thi vào trường Chuyên Bắc Giang tăng cao dần, số lượng tuyển sinh đầu vào của các lớp chuyên đạt đủ chỉ tiêu, đặc biệt ở các lớp chuyên Tin học, chuyên Lịch sử và Địa lý học sinh đạt chất lượng tốt. Đến nay nhà trường tiếp tục được tuyển sinh thêm các lớp chuyên tiếng Nhật, tiếng Hàn để đáp ứng nhu cầu hội nhập, phát triển kinh tế của tỉnh nhà. Đội ngũ cán bộ giáo viên được trẻ hóa trong hơn 10 năm trở lại đây đã dần tích lũy kinh nghiệm, kiến thức và đặc biệt được sự dìu dắt của các thế hệ đi trước đã trưởng thành nhanh chóng và tự tin gánh vác những trọng trách về chuyên môn. Về cơ sở vật chất: năm 2015 nhà trường đã chính thức đưa khu nhà trung tâm vào sử dụng, trang bị đầy đủ các phòng học cho đội tuyển học sinh giỏi, các phòng thực hành của các bộ môn Tin, Lý, Hóa, Sinh khang trang, hiện đại; phòng nghe của ba môn Anh, Pháp, Trung đạt chuẩn quốc gia, đảm bảo phục vụ tốt cho các kì thi chọn HSG Quốc gia,... Cơ sở vật chất của nhà trường không ngừng hoàn thiện để đáp ứng các điều kiện cho Chương trình GDPT 2018 giai đoạn 2021-2025 và Đề án “Nâng cao chất lượng giáo dục mũi nhọn tỉnh Bắc Giang giai đoạn 2022-2025, định hướng đến năm 2030”. Năm 2024, nhà trường được dự kiến xây dựng mới khu Hiệu bộ để hoàn thiện hệ thống phòng học và các tổ chuyên môn.
Như vậy, từ chỗ ban đầu chỉ có 8 lớp với 4 môn chuyên, qua 33 năm phát triển, nhà trường đã có 13 môn chuyên: Toán, Tin, Lý, Hóa, Sinh, Văn, Sử, Địa, Anh, Pháp, Trung, Nhật, Hàn; 36 lớp (môn Sử, Địa gộp chung vào 1 lớp) với hơn 1250 học sinh. Hiện nay cơ cấu tổ chức của nhà trường gồm Ban Giám Hiệu, 7 tổ chuyên môn và 1 tổ Văn phòng. Tổng số cán bộ giáo viên của trường là 108 đồng chí, trong đó: Ban Giám Hiệu có 4 đồng chí (Hiệu trưởng và 3 Phó Hiệu trưởng), 92 giáo viên, 8 cán bộ hành chính và nhân viên kỹ thuật. Trình độ chuyên môn của cán bộ giáo viên nhà trường đạt 100% chuẩn trong đó 56,7% trên chuẩn, có thể đáp ứng nhu cầu đào tạo, bồi dưỡng HSG và giáo viên cho ngành giáo dục tỉnh Bắc Giang.
Đảng bộ nhà trường gồm 78 đảng viên (mới kết nạp 12 đồng chí, trong đó có 10 học sinh) với 06 chi bộ, liên tục được công nhận trong sạch, vững mạnh. Các tổ chức Công đoàn, Đoàn thanh niên đều hoạt động tích cực, đúng chức năng và đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, liên tục là tổ chức vững mạnh xuất sắc.
Quang cảnh chung của nhà trường
Những trái ngọt, trái lành
Trường THPT Chuyên Bắc Giang là một trung tâm giáo dục chất lượng cao của tỉnh nhà, nơi tuyển chọn, bồi dưỡng và đào tạo học sinh giỏi, những nhân tài cho quê hương, phục vụ sự nghiệp công nghiệp hoá - hiện đại hoá đất nước.
Trong những năm qua, khắc phục mọi khó khăn về cơ sở vật chất và đội ngũ, dưới sự quan tâm, lãnh đạo và chỉ đạo của Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh Bắc Giang, của sở GD - ĐT Bắc Giang, với sự nỗ lực đoàn kết, chung sức, đồng lòng của tập thể cán bộ giáo viên, nhân viên và học sinh, trường THPT Chuyên Bắc Giang đã đạt được nhiều thành tích trên các lĩnh vực, nhất là trong phong trào thi đua dạy tốt, học tốt, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao. Nhà trường đã ngày càng khẳng định được vai trò, trọng trách của mình, được Tỉnh uỷ, HĐND, UBND tỉnh, sở GD - ĐT Bắc Giang tin cậy; từng bước tạo và giữ vững thương hiệu trường chuyên, chiếm được lòng tin trong nhân dân các dân tộc Bắc Giang.
Không chỉ chú trọng giáo dục mũi nhọn, nhà trường đặc biệt quan tâm và coi trọng công tác giáo dục toàn diện, giáo dục “Đức - Trí - Thể - Mĩ” - tiền đề quan trọng để đào tạo học sinh trở thành những công dân có ích, những nhân tài cho quê hương, đáp ứng nhu cầu đào tạo nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực cao cho công cuộc xây dựng đất nước. Công tác giáo dục toàn diện được thể hiện qua các hoạt động giảng dạy và học tập, các hoạt động xã hội - cộng đồng, nhằm tạo điều kiện cho học sinh được phát huy trí tuệ, khả năng của mình trong học tập, vươn tới đỉnh cao của khoa học cũng như tham gia các hoạt động xã hội. Chất lượng giáo dục toàn diện của nhà trường được thể hiện qua các nội dung: Giáo dục đạo đức và chất lượng văn hóa.
Tiết mục đoạt giải A Hội thi Giai điệu tuổi hồng năm học 2022 - 2023
Chất lượng giáo dục đạo đức của nhà trường trong hơn 30 năm qua đạt kết quả cao và ổn định. Không có học sinh mắc tệ nạn xã hội, không có học sinh xếp loại đạo đức trung bình… Học sinh trường THPT Chuyên Bắc Giang nhìn chung say mê học tập, có ý thức, có quyết tâm cao, có tinh thần, động cơ, thái độ học tập đúng đắn, trung thực trong học tập và thi cử, chủ động tiếp thu kiến thức; năng động, sáng tạo trong các hoạt động xã hội và cộng đồng. Chất lượng giáo dục đạo đức hàng năm ổn định: 100% học sinh xếp loại hạnh kiểm khá - tốt, trong đó loại tốt chiếm 98%.
Em Thân Thế Công và Trương Phi Hùng chuyên Lý K31 đoạt HCV Olympic Vật lý quốc tế năm 2024
Song song với giáo dục đạo đức, nhà trường đặc biệt chú trọng công tác giáo dục văn hóa, nhất là giáo dục mũi nhọn. Phong trào “Học tập và rèn luyện vì ngày mai lập nghiệp”, “Rèn đức - luyện tài vì ngày mai lập nghiệp” của học sinh Chuyên thực sự sôi nổi và đạt kết quả cao trong các đợt thi đua. Tỷ lệ học sinh xếp loại văn hoá khá giỏi ổn định từ 99 – 100%. Tỷ lệ tốt nghiệp THPT đạt 100%. Nhiều học sinh của trường là thủ khoa, á khoa các khối thi, các trường trên cả nước. Số học sinh đạt giải trong kỳ thi chọn HSG cấp tỉnh tăng nhanh. Số học sinh đạt giải trong kỳ thi chọn HSG Quốc gia cũng tăng nhanh qua các năm luôn nằm trong top 15 trường có số lượng và chất lượng giải cao nhất cả nước. Nhiều năm trường đã có học sinh tham dự kỳ thi lập đội tuyển học sinh giỏi Olympic khu vực và quốc tế. Năm học 1997 - 1998 trường có 01 em được dự thi Olympic quốc tế môn Hoá học (ICHO) ở Matxcva đạt Huy chương đồng. Đó là em: Nguyễn Minh Ngọc - học sinh chuyên Hoá khoá 1995 -1998. Năm học 2006 - 2007 nhà trường có 01 em được dự thi Olympic quốc tế môn Toán học (IMO) đạt Huy chương Bạc, đó là em: Lê Ngọc Sơn - học sinh chuyên Toán khóa 2004 - 2007. Năm học 2008-2009 có em Nghiêm Xuân Hưng lớp 12 chuyên Lý đạt giải Khuyến khích HSG môn Vật lý dự thi khu vực Châu Á Thái Bình Dương. Năm học 2017 – 2018 và 2018 – 2019 em Trịnh Duy Hiếu hai lần đạt Huy chương Bạc Olympic Vật lý quốc tế (IPHO). Năm học 2022 – 2023 nhà trường có 08 HS được dự thi vòng 2 chọn đội tuyển Olympic Quốc tế; đạt 01 Huy chương Đồng Vật lý Châu Á; 01 huy chương Bạc Hóa học quốc tế AR-Beruniy. Và đặc biệt năm học 2023 – 2024, thành tích học sinh giỏi quốc tế của nhà trường vô cùng rực rỡ khi 3 học sinh: Thân Thế Công, Trương Phi Hùng và Giáp Vũ Sơn Hà đã đạt 3 Huy chương Vàng các kì thi Vật lí (IPHO) và Hóa học quốc tế (ICHO).
Em Giáp Vũ Sơn Hà chuyên Hoá K31 đoạt HCV Olympic Hoá học quốc tế năm 2024
Song song với việc phát triển về cơ cấu, số lượng giáo viên, học sinh; tăng cường cơ sở vật chất, trang thiết bị, nhà trường đặc biệt chú trọng tới chất lượng đội ngũ, chất lượng giáo dục toàn diện. Đến nay nhà trường đã có có 01 giáo viên là Tiến sĩ; 64 giáo viên là Thạc sĩ, không có giáo viên dưới chuẩn.Trường THPT Chuyên Bắc Giang nhìn chung có được một đội ngũ giáo viên giỏi về chuyên môn, nhiệt tình, tâm huyết, tận tuỵ với nghề, luôn vượt khó khăn để hoàn thành công việc. Giáo viên giỏi cấp tỉnh: 59 giáo viên. Các thầy cô giáo của trường đã tham gia giảng dạy và giữ vai trò chủ chốt trong việc bồi dưỡng đội tuyển học sinh giỏi Quốc gia của tỉnh Bắc Giang ở tất cả các môn, đảm nhiệm vai trò giáo viên cốt cán của tỉnh. Thầy giáo Trần Văn Chút được Nhà nước phong tặng danh hiệu cao quý Nhà giáo nhân dân. Nhiều thầy cô giáo của trường đã được Nhà nước phong tặng danh hiệu Nhà giáo ưu tú, đó là: thầy Cao Ngọc Thành, thầy Nguyễn Thế Hiền, thầy Nguyễn Sinh Long, cô Nguyễn Mai Hiền, cô Đỗ Thị Kim Hoan, cô Hồ Thị Lân, thầy Ngô Văn Bình, thầy Nguyễn Văn Tiến, thày Nguyễn Văn Thọ, cô Nguyễn Thị Bình, cô Đỗ Thị Minh Hồng, cô Nguyễn Thị Trúc Vân, cô Phạm Thị Thanh Bình, thầy Nguyễn Anh Tuấn, thầy Nguyễn Văn Đóa... Rất nhiều thầy, cô giáo được nhận bằng khen cao quý của nhà nước, chính phủ, Bộ GD & ĐT, tổng LĐLĐ và UBND tỉnh Bắc Giang.
Trải qua 33 năm xây dựng và trưởng thành, Trường THPT Chuyên Bắc Giang luôn hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ chính trị được giao là trường trọng điểm, có chất lượng giáo dục toàn diện cao nhất tỉnh, hoàn thành tốt nhiệm vụ phát hiện và bồi dưỡng học sinh giỏi, làm tốt công tác đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho địa phương và đất nước.
Với sự quan tâm sâu sắc của các cấp ủy Đảng, chính quyền; vượt trên khó khăn, thách thức thầy và trò trường THPT chuyên Bắc Giang không ngừng nỗ lực vươn lên, đạt được những thành tích rất đỗi tự hào. Hơn 30 năm xây dựng và phát triển, nhà trường liên tục đạt danh hiệu: Trường tiên tiến và tiên tiến xuất sắc cấp tỉnh, được nhận nhiều Giấy khen, Bằng khen của các cấp lãnh đạo như: Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ năm 1997; Bằng khen của Chủ tịch UBND tỉnh năm học 2000 – 2001; Huân chương Lao động hạng Ba năm 2001; Cờ thi đua của Chính phủ năm học 2008 – 2009; Huân chương lao động hạng Nhì năm 2011; Tập thể lao động xuất sắc, Bằng khen của chủ tịch tỉnh năm học 2019 – 2020; Cờ thi đua của Chính phủ năm học 2020 – 2021; 2023-2024 ...
Hội đồng sư phạm nhà trường năm học 2024 - 2025
Trường THPT Chuyên Bắc Giang là nơi tuyển chọn, bồi dưỡng, đào tạo nhân tài cho quê hương Bắc Giang. Hơn 30 năm qua, thầy và trò nhà trường đã nỗ lực hết mình để lập nên thành tích xuất sắc trên mọi lĩnh vực, nhất là dạy và học. Nhiều thế hệ học trò của nhà trường đã trưởng thành và đóng góp tài năng, trí tuệ, sức lực của mình cho quê hương, đất nước. “Đoàn kết - Hiếu học - Sáng tạo - Dạy giỏi và học giỏi để ngày mai lập nghiệp”, đó là truyền thống mà thầy và trò trường THPT Chuyên Bắc Giang đã đang và tiếp tục viết nên, bằng những nỗ lực và cố gắng mỗi ngày, xứng đáng là một trong những lá cờ đầu của ngành giáo dục tỉnh Bắc Giang.
Những trái ngọt trái lành ấy đem thơm thảo cho đời và cứ thế, hạt lại thành cây, vươn xanh, kết trái...
2. Giới thiệu các tiêu chí bình chọn
a. An toàn và thân thiện cho trẻ em
Môi trường học tập mà nhà trường xây dựng và kiến tạo đảm bảo an toàn cho học sinh: an toàn phòng chống cháy nổ, an toàn vệ sinh thực phẩm... Môi trường gần gũi, tạo cho học sinh cảm giác an tâm, hạnh phúc mỗi khi đến lớp, đến trường.
b. Không gian học tập và vui chơi xanh
Môi trường học tập trong lành với rất nhiều cây xanh và sạch sẽ, vệ sinh. Học sinh có ý thức giữ gìn vệ sinh môi trường, bảo vệ cảnh quan nhà trường. Nhiều hoạt động bảo vệ môi trường được tổ chức như "đổi giấy lấy cây, đổi nhựa lấy cây, thu gom pin, vỏ hộp sữa...nhằm giữ không gian xanh.
c. Có giáo viên thân thiện
Đội ngũ giáo viên nhà trường thấu hiểu tâm lí học trò. Giao tiếp giữa Thầy và trò gần gũi. Thầy cô tạo cho học sinh cảm giác tin tưởng, sẵn sàng chia sẻ. Giáo viên sẵn sàng giúp đỡ học sinh những khó khăn trong học tập và cuộc sống, giải đáp những băn khoăn cho học trò một cách tâm huyết, chân thành.
d. Có phương pháp dạy học hấp dẫn
Đội ngũ giáo viên nhà trường thường xuyên cập nhật những đổi mới, sáng tạo trong phương pháp dạy học tạo nên những giờ học lí thú, hấp dẫn, phát huy được sự tích cực, chủ động của học sinh.
e. Có nhiều hoạt động ngoại khóa
Nhà trường có nhiều câu lạc bộ hoạt động ngoài giờ lên lớp: câu lạc bộ Kỹ năng sống, Văn nghệ, Thể thao, Truyền thông, Olympia, Sách và Hành động, các câu lạc bộ ngoại ngữ ... tạo nên sân chơi lành mạnh, bổ ích cho học sinh. Các câu lạc bộ hoạt động tích cực, chủ động. Ngoài ra, nhiều hoạt động ngoại khóa được nhà trường tổ chức như: Halloween, ngày hội tư vấn tuyển sinh, văn hóa đọc...
f. Quan tâm sức khỏe và dinh dưỡng
Nhà trường quan tâm đến vấn đề sức khỏe, dinh dưỡng và đảm an toàn thực phẩm cho học sinh. Bếp ăn của nhà trường thường xuyên được kiểm tra về chất lượng đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm. Thực đơn các bữa ăn đa dạng, đảm bảo sức khỏe cho học sinh.
g. Học sinh được sáng tạo
Học sinh được tạo cơ hội để phát triển thông qua hoạt động của các câu lạc bộ. Các em được trao quyền lên ý tưởng, thực hiện ý tưởng, nhà trường tư vấn, hỗ trợ, giúp đỡ các em biến ý tưởng thành hiện thực. Đặc biệt những cuộc thi Sáng tạo thanh thiếu niên nhi đồng, Khoa học kĩ thuật, các dự án STEM, thi chế tạo Robotstic... đều được các em hưởng ứng nhiệt tình, đạt kết quả cao.
h. Khối lượng học tập hợp lý
Thời khóa biểu học tập được xây dựng hợp lí, phù hợp. Các em học sinh được đăng ký các môn học tự chọn theo nguyện vọng của bản thân để học sinh có cơ hội phát huy tất cả những năng lực và hoàn thiện bản thân.
Độc giả like theo dõi fanpage để biết kết quả bình chọn
Lễ Vinh danh cuộc thi viết và bình chọn “Trường học hạnh phúc” năm 2024 đã trở thành một ngày hội của các em học sinh khi nhận giải, niềm vui của các bậc phụ huynh và sự ghi nhận của các thầy cô giáo đã tạo nên một không khí thật ấm áp và ý nghĩa.