Hiểm hoạ từ thực phẩm không rõ nguồn gốc: Lời cảnh tỉnh từ những ca ngộ độc trẻ em

LTS: Trong bối cảnh thị trường thực phẩm tràn lan, trẻ em – nhóm đối tượng dễ bị tổn thương nhất – đang đối diện với vô vàn rủi ro đến từ những món ăn tưởng chừng vô hại: chiếc kẹo nhiều màu sắc, gói bánh rẻ tiền hay một túi đồ ăn vặt nổi tiếng trên mạng xã hội. Ẩn sau đó là những hiểm họa từ thực phẩm không rõ nguồn gốc, không nhãn mác, chứa phụ gia, phẩm màu hoặc thậm chí là chất gây nghiện, đã khiến nhiều trẻ phải nhập viện cấp cứu chỉ vì một món quà nhỏ.

Điều đáng nói, những nguy cơ này không chỉ đến từ sự buông lỏng trong quản lý, mà còn từ tâm lý chủ quan của phụ huynh khi tin vào quảng cáo hoặc mua hàng qua mạng mà không kiểm chứng nguồn gốc.

Trước thực trạng đó, Tạp chí Trẻ em Việt Nam khởi đăng tuyến bài “HIỂM HỌA TỪ THỰC PHẨM KHÔNG RÕ NGUỒN GỐC: TRẺ EM PHẢI TRẢ GIÁ VÌ SỰ CHỦ QUAN CỦA NGƯỜI LỚN”, đi sâu vào từng mắt xích trong chuỗi nguy hiểm: từ quy trình sản xuất – phân phối, những lỗ hổng trong quảng cáo, cho đến trách nhiệm pháp lý của doanh nghiệp và giải pháp bảo vệ trẻ em từ góc nhìn y tế, tâm lý và pháp luật.

Bài 1: Hiểm hoạ từ thực phẩm không rõ nguồn gốc: Lời cảnh tỉnh từ những ca ngộ độc trẻ em

*********

Ngộ độc cần sa từ kẹo dẻo không nhãn mác 

Tháng 8/2025, Bệnh viện Nguyễn Tri Phương (TP.HCM) cho biết vừa tiếp nhận hai chị em trong cùng một gia đình bị ngộ độc cần sa sau khi ăn kẹo dẻo không rõ nguồn gốc, không nhãn mác được mang về từ nước ngoài.

Cụ thể, tối 19/8, khoa Cấp cứu của bệnh viện tiếp nhận hai bệnh nhân là bé gái 9 tuổi và chị gái 22 tuổi. Cả hai nhập viện trong tình trạng chóng mặt, buồn nôn, run tay chân, hoảng loạn và dễ kích động, ban đầu được nghi ngờ ngộ độc thực phẩm.

Qua thăm khám và xét nghiệm, các bác sĩ xác định cả hai đều dương tính với cần sa (Marijuana). Ê-kíp trực đã nhanh chóng ổn định sinh hiệu, truyền dịch, điều chỉnh rối loạn điện giải, cân bằng toan kiềm và điều trị triệu chứng. Sau xử trí kịp thời, sức khỏe hai bệnh nhân đã ổn định, tỉnh táo và được chuyển đến Khoa Nhi và Khoa Nội tiêu hóa để tiếp tục theo dõi.

Trước đó hai chị em có ăn một số viên kẹo dẻo đựng trong túi zip, không có bao bì hay nhãn mác, nằm trong túi quà bánh do người quen mang từ nước ngoài về. Khoảng 30 phút sau khi ăn, cả hai bắt đầu xuất hiện các triệu chứng bất thường.

BS-CKI Bùi Anh Triết, Phó Trưởng phòng Quản lý Chất lượng, Bệnh viện Nguyễn Tri Phương, cho biết đây là lần đầu tiên bệnh viện tiếp nhận ca nghi ngộ độc do ăn nhầm thực phẩm chứa chất kích thích như cần sa. Việc tiêu thụ nhầm các sản phẩm có chất gây nghiện có thể dẫn đến ngộ độc cấp tính, ức chế thần kinh trung ương, rối loạn ý thức, co giật, hoặc rối loạn tâm thần. Ở trẻ nhỏ, tình trạng ngộ độc có thể diễn tiến nặng, gây hôn mê kéo dài, loạn nhịp tim, suy hô hấp, thậm chí tử vong.

Bác sĩ cũng cảnh báo, hiện nay trên thị trường xuất hiện nhiều loại bánh kẹo “3 không”: không nhãn mác, không nguồn gốc xuất xứ, không hạn sử dụng. Những sản phẩm này thường sử dụng phụ gia, phẩm màu không rõ thành phần, tiềm ẩn nguy cơ ngộ độc, nhiễm khuẩn, dị ứng, hoặc ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe như béo phì, rối loạn chuyển hóa, thậm chí ung thư.

Trước đó, tháng 03/2024, hàng chục học sinh Trường THCS Hành Tín Tây (huyện Nghĩa Hành, Quảng Ngãi) xuất hiện các triệu chứng ngộ độc thực phẩm như buồn nôn, đau bụng, tức ngực. Trong đó, 15 em phải nhập viện để theo dõi và điều trị.

Qua xác minh ban đầu, cơ quan chức năng cho biết các học sinh này đã ăn quà bánh tại một quán tạp hóa gần trường do ông N.Đ.N làm chủ trước khi xuất hiện triệu chứng.

Trước diễn biến trên, ngày 28/3, Công an xã Hành Tín Tây đã đề xuất UBND xã thành lập tổ liên ngành kiểm tra quầy bánh kẹo của ông N. Tại thời điểm kiểm tra, lực lượng chức năng phát hiện nhiều loại bánh kẹo được bày bán, trong đó có kẹo viên nhiều màu sắc, không nhãn mác, không rõ nguồn gốc xuất xứ.

Ông N cho biết ngày 25/3 đã mua 4 gói kẹo có đặc điểm nêu trên tại chợ Quảng Ngãi, trọng lượng mỗi gói là 0,5kg với số tiền 50.000 đồng/kg để về bán lại với giá 1.000 đồng/4 viên. Thời điểm đoàn đến kiểm tra, số kẹo này đã được ông N bán cho các em học sinh của Trường THCS Hành Tín Tây và chỉ còn lại 0,8kg. 

Từ những vụ việc trên có thể thấy, với mức giá rẻ, nhiều cơ sở kinh doanh đã nhập các loại thực phẩm không rõ nguồn gốc về để bán kiếm lời, mà không quan tâm đến nguy cơ sức khỏe của người tiêu dùng, đặc biệt là trẻ em - nhóm đối tượng dễ bị tổn thương nhất. Hậu quả là nhiều ca ngộ độc, nhập viện, thậm chí nguy hiểm tính mạng, xuất phát chỉ từ những món quà bánh tưởng chừng vô hại. Điểm chung của các sản phẩm gây ngộ độc là thiếu hoàn toàn thông tin về nhãn mác. 

Nhãn mác sai lệch, thực phẩm nổi tiếng phải ngừng kinh doanh

Theo quy định, việc ghi đầy đủ nội dung bắt buộc trên nhãn thực phẩm là điều kiện tiên quyết để sản phẩm được phép lưu hành trên thị trường. Nếu thiếu hoặc sai lệch, doanh nghiệp có thể bị xử phạt, thậm chí bị thu hồi sản phẩm.

Ngày 26/5/2025, Viện Kiểm sát Nhân dân TP. Bắc Giang đã phê chuẩn Quyết định khởi tố bị can đối với Lương Thị Hằng (sinh năm 1977, trú tại tổ dân phố Đông Lý, phường Tân Mỹ, TP. Bắc Giang) về tội “Sản xuất, buôn bán hàng giả là thực phẩm” theo quy định tại Điều 193 Bộ luật Hình sự.

Trước đó, trong quá trình kiểm tra, lực lượng chức năng thu giữ nhiều máy móc, nguyên vật liệu và nhãn, bao bì liên quan đến việc sản xuất thực phẩm giả, gồm: 300 nhãn hạt hướng dương sạch; 400 nhãn đậu phộng mix vị; 1.300 bao bì thịt bò khô Mina Food; 960 bao bì đặc sản Đà Lạt kẹo hương dâu tây; 2.600 bao bì gà xé cay “Ngon mê say”; 40 nhãn khô gà cay; 700 nhãn khô gà lá chanh…

Qua xác minh, cơ quan công an xác định, Lương Thị Hằng đã mua máy móc, thiết bị và nhãn sản phẩm để trực tiếp sản xuất, đóng gói thực phẩm tại tổ dân phố Đông Lý, phường Tân Mỹ. Trên thực tế, các nhãn sản phẩm ghi địa chỉ sản xuất, đóng gói, phân phối của nhiều cơ sở, công ty khác nhau nhằm tạo sự hợp pháp giả mạo, nhưng mục đích chính là bán ra thị trường để thu lợi bất chính.

Tháng 6/2025, thương hiệu đồ ăn vặt nổi tiếng trên mạng xã hội TikTok – Ăn Cùng Bà Tuyết chính thức tuyên bố dừng hoạt động. Thương hiệu này gắn liền với hình ảnh “Bà Tuyết”, người đại diện cho thương hiệu, và từng sở hữu lượng người theo dõi khủng: 2,7 triệu trên TikTok và 160.000 trên Facebook.

Trên mạng xã hội, không ít ý kiến cho rằng việc dừng hoạt động này đã được dự báo từ trước, sau hàng loạt vụ “phốt” liên quan đến chất lượng thực phẩm, quy trình sản xuất và nhãn mác sản phẩm.

Điển hình, tháng 4/2025, hình ảnh chụp sản phẩm chân gà của thương hiệu Ăn cùng Bà Tuyết, loại chua cay, được tài khoản Facebook tên F.N. đăng tải trên một hội nhóm review đồ ăn. Theo đó, phần xương chân gà còn màu đỏ hồng, nghi chưa chín.

Phía dưới các bài đăng, nhiều dân mạng bày tỏ sự nghi ngại với chất lượng sản phẩm của Ăn cùng Bà Tuyết, nhất là khi các món ăn vặt của thương hiệu được nhiều trẻ em, học sinh ưa thích. 

Trước đó, vào tháng 3/2025, một khách hàng phát hiện gói chân gà rút xương của thương hiệu in ngày sản xuất là 09/07/2025, tức 4 tháng sau thời điểm người dùng mua hàng. Sự việc nhanh chóng lan truyền trên mạng xã hội, khiến nhiều người nghi ngờ tính minh bạch trong quản lý kho và nhãn mác sản phẩm, đồng thời được cộng đồng mạng gọi vui là “chân gà xuyên không”.

Bất ngờ là vào tháng 6/2025, Công ty cổ phần thương mại dịch vụ Ăn Cùng Bà Tuyết vừa chính thức hoàn tất thủ tục giải thể. Doanh nghiệp này có trụ sở chính tại xã An Khánh, huyện Hoài Đức, Hà Nội. Người đại diện theo pháp luật của Công ty Ăn Cùng Bà Tuyết là ông Nguyễn Minh Trường.

Có những thời điểm doanh thu từ việc bán các sản phẩm qua nhiều nền tảng lên tới cả trăm tỷ đồng, vì vậy thông tin Công ty Cổ phần Thương mại Dịch vụ Ăn Cùng Bà Tuyết chính thức giải thể đã khiến cộng đồng mạng không khỏi bất ngờ.

Đại diện Quỹ Chống Hàng Giả Việt Nam sau đó xác nhận, hành vi này vi phạm Nghị định 43/2017/NĐ-CP và Nghị định 111/2021/NĐ-CP về ghi nhãn hàng hóa, đồng thời cảnh báo người tiêu dùng có thể bị nhầm lẫn về hạn sử dụng, tiềm ẩn nguy cơ rủi ro sức khỏe.

Nhãn thực phẩm - Tấm danh thiếp bảo vệ sức khỏe và quyền lợi người tiêu dùng

Theo Nghị định 43/2017/NĐ-CP, nhãn thực phẩm bắt buộc phải bao gồm các thông tin sau: tên sản phẩm, thành phần cấu tạo, chỉ tiêu chất lượng chủ yếu, số lô sản xuất, ngày sản xuất (NSX) và hạn sử dụng (HSD), khối lượng tịnh hoặc thể tích, hướng dẫn bảo quản, hướng dẫn sử dụng, tên và địa chỉ của tổ chức hoặc cá nhân chịu trách nhiệm về sản phẩm, xuất xứ hàng hóa và cảnh báo dị ứng (nếu có).

Đặc biệt, ngôn ngữ bắt buộc trên nhãn là tiếng Việt. Với hàng nhập khẩu, nếu nhãn gốc không có tiếng Việt, phải dán nhãn phụ bằng tiếng Việt thể hiện đầy đủ các thông tin nêu trên.

Một tem nhãn chuyên nghiệp, rõ ràng không chỉ là yêu cầu pháp lý mà còn là “tấm danh thiếp” mạnh mẽ nhất của sản phẩm, giúp người tiêu dùng an tâm lựa chọn và bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Ngược lại, những sản phẩm thiếu các thông tin bắt buộc không chỉ vi phạm quy định về ghi nhãn, mà còn tiềm ẩn nguy cơ ngộ độc và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe người tiêu dùng.

Những vụ việc trên cho thấy nguy cơ từ thực phẩm không rõ nguồn gốc, nhãn mác không chỉ là vấn đề sức khỏe tức thời, mà còn phản ánh thực trạng quảng cáo, quản lý và tiêu dùng đáng báo động.

Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) cũng nhấn mạnh sự cần thiết phải đẩy mạnh công tác tuyên truyền đến người tiêu dùng - đặc biệt là học sinh nhằm nâng cao ý thức trong việc lựa chọn đồ ăn, thận trọng với các loại đồ ăn sẵn rẻ tiền và không có đầy đủ các thông tin sản xuất và cấp phép

PGS.TS Nguyễn Thị Lâm, Nguyên Phó Viện trưởng Viện Dinh dưỡng Quốc gia cảnh báo, cha mẹ cần đặt ra nguyên tắc với con cái, dứt khoát không sử dụng các loại đồ ăn nhanh rẻ tiền trôi nổi, nếu không kiểm soát từ sớm, thói quen ăn vặt vô độ có thể dẫn đến tình trạng mất kiểm soát dinh dưỡng, tăng nguy cơ béo phì và nhiều bệnh lý mãn tính ở trẻ nhỏ.

Ngày 9/7, khi trả lời cử tri Thành phố Huế gửi tới trước Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV, về vấn đề nâng cao công tác quản lý vệ sinh an toàn thực phẩm đảm bảo hiệu lực, hiệu quả trong thời gian tới, Bộ trưởng Y tế Đào Hồng Lan cho biết đang nghiên cứu tăng mức xử phạt gấp hai lần với vi phạm quy định về tự công bố, đăng ký bản công bố hay sử dụng nguyên liệu không rõ nguồn gốc.

Đề xuất này nhằm đối phó với tình trạng thực phẩm kém chất lượng, không rõ nguồn gốc đang tràn lan trên thị trường. Trên thực tế, đồ ăn bẩn vẫn bủa vây người dân, đặc biệt là trẻ em khi nhiều sản phẩm không nhãn mác, không rõ nguồn gốc được bày bán công khai trước cổng trường học.

Đáng lo ngại hơn, thực phẩm chức năng giả, sữa giả xuất hiện tràn lan trên các nền tảng mạng xã hội, dễ dàng tiếp cận người tiêu dùng. Nhiều người nổi tiếng thổi phồng công dụng các sản phẩm, lừa dối người dân.

Tại Nghị định 115/2018/NĐ-CP và sửa đổi bởi Nghị định 124/2021/NĐ-CP, Chính phủ phạt tiền từ 30 triệu đến 40 triệu đối với hành vi sản xuất hoặc nhập khẩu sản phẩm thuộc diện đăng ký bản công bố mà không thực hiện, hoặc tự công bố, đăng ký công bố không đúng quy định.

Sử dụng nguyên liệu không rõ nguồn gốc xuất xứ: Phạt tiền từ 30 triệu đến 40 triệu đối với cá nhân hoặc từ 60 triệu đến 80 triệu đối với tổ chức; hoặc có thể bị phạt từ 1 đến 2 lần giá trị sản phẩm vi phạm trong trường hợp đặc biệt nghiêm trọng.

Không chỉ phạt tiền, Bộ Y tế còn đề xuất tạm ngừng hoạt động quảng cáo đối với các trường hợp vi phạm nghiêm trọng và công bố rộng rãi để răn đe. Đặc biệt, Bộ sẽ yêu cầu các nền tảng mạng xã hội xuyên biên giới gỡ bỏ nội dung vi phạm, khóa tài khoản và tăng cường kiểm duyệt chặt chẽ quảng cáo.

Cuộc chiến với thực phẩm bẩn đang diễn ra quyết liệt khi từ đầu năm đến nay, nhà chức trách đã phát hiện hơn 34.000 vụ vi phạm, trong đó có hơn 8.200 vụ buôn bán hàng cấm, hơn 25.100 vụ gian lận thương mại và hơn 1.100 vụ hàng giả. Nhà nước đã thu về ngân sách hơn 4.897 tỷ đồng từ các vụ việc này, đồng thời khởi tố gần 1.400 vụ án với hơn 2.100 đối tượng.

Trong các bài viết tiếp theo, Tạp chí Trẻ em Việt Nam sẽ đi sâu vào quy trình nhập khẩu và phân phối các sản phẩm không rõ nguồn gốc, đồng thời cảnh báo những chiêu thức quảng cáo dễ gây nhầm lẫn, khiến người tiêu dùng khó nhận biết rủi ro.

Bên cạnh đó, luật sư sẽ phân tích chi tiết các điều khoản xử phạt và trách nhiệm pháp lý đối với doanh nghiệp vi phạm về nhãn mác, chất lượng và an toàn thực phẩm. Chuyên gia y tế và tâm lý cũng sẽ đưa ra các giải pháp phòng ngừa, phân tích tác hại lâu dài và xu hướng tiêu dùng của trẻ em, giúp phụ huynh nhận diện rủi ro và lựa chọn thực phẩm an toàn cho con.

Qua loạt bài chuyên đề này, độc giả sẽ có bức tranh toàn diện về hiểm họa từ thực phẩm không rõ nguồn gốc, đồng thời hiểu rõ vai trò của pháp luật, chuyên gia y tế và nhận thức gia đình trong việc bảo vệ sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là trẻ em – nhóm đối tượng dễ bị tổn thương nhất.