Bài học từ sự cố ở Trường Tiểu học Thái Thịnh: Thiện nguyện thiếu tinh tế, trẻ có thể bị mặc cảm, tổn thương tâm lý

Minh bạch tài chính nhưng cần tránh làm tổn thương học trò

Chiều 6/9, Trường Tiểu học Thái Thịnh (phường Đống Đa, Hà Nội) đã phát đi thư xin lỗi chính thức sau sự việc công khai danh sách học sinh có hoàn cảnh đặc biệt trong lễ khai giảng năm học 2025-2026. Nhà trường thừa nhận đây là “sơ suất lớn” trong công tác tổ chức, đồng thời khẳng định sẽ nghiêm túc rút kinh nghiệm để không tái diễn sai sót tương tự.

Trước đó, tối 5/9, trên mạng xã hội lan truyền hình ảnh cho thấy màn hình lớn tại lễ khai giảng của trường trình chiếu danh sách gần 20 học sinh khó khăn được trao quà. Bên cạnh tên các em là những dòng ghi chú chi tiết từng hoàn cảnh. Hình ảnh này ngay lập tức thu hút sự quan tâm, chia sẻ và gây nhiều tranh luận. 

Chị Phương Anh (phường Cầu Giấy) cho rằng, không nên vội vàng đánh giá gay gắt sự việc. Theo chị, trong bối cảnh xã hội hóa giáo dục, nhiều hoạt động thiện nguyện trong trường học được thực hiện bằng sự đóng góp của phụ huynh, vì vậy nhà trường cũng có nhu cầu công khai, minh bạch tài chính. 

“Tiền không chỉ của nhà trường mà còn của nhiều người đóng góp, nên việc công bố danh sách để đảm bảo minh bạch cũng là bình thường. Cũng nên đặt mình vào cương vị của thầy cô để nhìn nhận, đừng phán xét quá khắt khe, vì tất cả đều là những người đang tận tâm với học trò”, chị Phương Anh chia sẻ.

Tuy nhiên, nhiều ý kiến vẫn bày tỏ lo ngại, cho rằng dù xuất phát từ thiện chí, việc công khai chi tiết hoàn cảnh riêng tư trước toàn thể học sinh, phụ huynh và khách mời là thiếu tinh tế, dễ khiến trẻ tổn thương tâm lý và lòng tự trọng.

Chị Minh Anh (phường Giảng Võ) bày tỏ quan điểm: “Vinh danh thì có thể công khai, nhưng hỗ trợ thì nên kín đáo. Khi muốn trao quà cho học sinh khó khăn, nhà trường có thể mời các em lên văn phòng để tặng, hoặc trao tượng trưng rồi chuyển khoản cho phụ huynh. Ngay cả nhãn in trên túi quà cũng cần tế nhị, bởi các con sẽ mang về lớp. Làm không khéo thì chưa chắc đã giúp được bao nhiêu, mà lại để các em mang mặc cảm theo cả đời”.

Ở một góc nhìn khác, chị Kim Đào (phường Ba Đình) nhận định, nếu được giáo dục tốt, trẻ có thể coi đây là cơ hội để biết cảm thông và chia sẻ với bạn có hoàn cảnh khó khăn. Tuy nhiên, nếu xảy ra tình trạng kỳ thị hay trêu chọc, thì đó lại là dấu hiệu cho thấy cả nhà trường và gia đình chưa dạy trẻ đầy đủ về sự cảm thông và lòng nhân ái.

Trẻ có thể mặc cảm, xấu hổ với bạn bè nếu bị công khai hoàn cảnh

Trao đổi với PV Tạp chí Trẻ em Việt Nam, chuyên gia tâm lý Vũ Thu Hà (Viện Nghiên cứu Đào tạo và Can thiệp tâm lý Việt Nam – VPIT) cho rằng, việc công khai hoàn cảnh riêng của học sinh trước toàn trường có thể gây ra những tổn thương tâm lý sâu sắc.

Theo bà Hà, trẻ em, đặc biệt ở lứa tuổi tiểu học, rất nhạy cảm với sự khác biệt. Khi bị “đặt ra ngoài” so với bạn bè, các em dễ nảy sinh cảm giác xấu hổ, mặc cảm và tự ti. Lâu dần, điều này làm suy giảm lòng tự trọng, khiến các em nghĩ rằng mình không bình thường hoặc không xứng đáng được giúp đỡ.

Không chỉ vậy, việc nêu rõ hoàn cảnh còn vô tình biến sự hỗ trợ thành gánh nặng. Một đứa trẻ bị gắn mác “đặc biệt” có thể trở thành đối tượng bị bạn bè trêu chọc, xa lánh, dẫn đến sự phân biệt đối xử ngay trong môi trường học đường – nơi lẽ ra các em cần được an toàn và bình đẳng.

Để đối phó, nhiều em có thể chọn cách thu mình, né tránh hoạt động tập thể, hạn chế giao tiếp. Một số thậm chí oán trách cha mẹ vì đã để hoàn cảnh gia đình bị công khai, từ đó tạo thêm khoảng cách trong mối quan hệ gia đình.

Ths. Nguyễn Hương Giang – chuyên gia tâm lý, nghiên cứu sinh chuyên ngành Tâm lý học lâm sàng trẻ em và vị thành niên cho rằng, trẻ ở độ tuổi tiểu học, từ 6 đến 11 tuổi, đang trong giai đoạn phát triển tâm lý rất nhạy cảm, đặc biệt liên quan đến nhận thức về bản thân và lòng tự trọng. 

Việc công khai hoàn cảnh khó khăn của các em trước toàn trường có thể để lại những tổn thương tinh thần đáng lo ngại. Nhiều em sẽ cảm thấy xấu hổ, mặc cảm khi những thông tin riêng tư như cha mẹ ly hôn, gia đình nghèo khó hay tình trạng bệnh tật bị đưa ra công khai. Sự phơi bày này dễ khiến các em cảm thấy mình “khác biệt” theo hướng tiêu cực, dẫn đến tự ti, lo sợ bị bạn bè trêu chọc, xa lánh hoặc đối xử khác biệt. 

Về lâu dài, nếu liên tục bị đặt vào vị trí “yếu thế” hoặc “đáng thương” trong mắt người khác, trẻ sẽ dần hình thành những suy nghĩ tiêu cực về giá trị bản thân, ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển nhân cách và lòng tự trọng. 

Một số em sẽ trở nên thu mình, khép kín, ít giao tiếp với bạn bè và thầy cô vì sợ bị phán xét. Một số khác có thể bộc lộ cảm xúc tiêu cực như khóc lóc, tức giận, phản kháng hoặc thậm chí từ chối đến trường. Cũng có những em tìm cách che giấu, phủ nhận hoàn cảnh của mình để tránh bị nhìn nhận như những đứa trẻ “đáng thương”.

Điều đáng nói, hành động công khai hoàn cảnh khó khăn, dù xuất phát từ thiện chí hỗ trợ, lại có thể vô tình biến sự giúp đỡ thành sự kỳ thị. Khi bị gắn nhãn là “nghèo khó” hay “có vấn đề”, trẻ dễ rơi vào cảm giác bị thương hại hoặc phân biệt đối xử từ bạn bè và cộng đồng. Điều này không chỉ làm mất đi ý nghĩa nhân văn vốn có của sự hỗ trợ, mà còn khiến trẻ bị tổn thương sâu sắc, thậm chí để lại vết hằn trong tâm lý về lâu dài.

Trao quà nhưng cần thể hiện sự tôn trọng và đồng cảm

Theo chuyên gia tâm lý Vũ Thu Hà, để giúp các em giải tỏa tâm lý sau sự cố, nhà trường và phụ huynh cần phối hợp chặt chẽ. Về phía nhà trường, cần tổ chức một buổi gặp gỡ riêng với những học sinh bị ảnh hưởng, trực tiếp bày tỏ sự tiếc nuối và xin lỗi vì đã khiến các em cảm thấy không thoải mái. Giáo viên cũng nên trò chuyện với tập thể lớp một cách tế nhị, giúp bạn bè hiểu và tránh trêu chọc. Đồng thời, nhà trường cần rà soát lại quy trình trao quà để đảm bảo sự riêng tư, nhân văn hơn trong tương lai.

Về phía phụ huynh, vai trò đồng hành vô cùng quan trọng. Cha mẹ nên trấn an con bằng cách lắng nghe và thấu hiểu cảm xúc. Có thể nói với con: “Con không có lỗi gì cả. Nhận sự giúp đỡ không phải điều đáng xấu hổ. Bố mẹ và thầy cô chỉ muốn con được đi học vui vẻ, và bố mẹ rất tự hào về con”. Cha mẹ cũng cần giúp con hiểu rằng hoàn cảnh gia đình không định nghĩa giá trị bản thân, đồng thời dành nhiều thời gian gắn kết, vui chơi, trò chuyện để con cảm thấy được yêu thương và an toàn.

Theo bà Hà, sự việc này cũng gióng lên hồi chuông cảnh báo về cách thức thực hiện hoạt động nhân văn trong các nhà trường. Các hoạt động hỗ trợ học sinh khó khăn nên được tổ chức một cách kín đáo và tôn trọng quyền riêng tư. Ví dụ, trao quà tại văn phòng hiệu trưởng hoặc phòng công tác xã hội thay vì trước đám đông; để giáo viên chủ nhiệm trực tiếp trao thay vì công khai phô trương; chỉ đọc tên học sinh nhận quà mà không nêu hoàn cảnh; và việc minh bạch tài chính nên thực hiện với ban đại diện phụ huynh hoặc tổ chức từ thiện, chứ không phải công khai toàn trường.

Sau vụ việc này, chuyên gia tâm lý Nguyễn Hương Giang gợi ý nhà trường nêu phối hợp với chuyên gia để tổ chức các buổi gặp gỡ cá nhân hoặc nhóm nhỏ cho các em, giúp các em hiểu rằng hoàn cảnh gia đình không hề định nghĩa giá trị bản thân, khuyến khích các em chia sẻ và cởi mở cảm xúc. 

Ngoài ra, giáo dục về sự đồng cảm cũng rất cần thiết: thông qua các hoạt động ngoại khóa, thảo luận hoặc trò chơi nhóm để xây dựng văn hóa tôn trọng sự khác biệt, khích lệ tinh thần hỗ trợ lẫn nhau thay vì phán xét. Cuối cùng, nhà trường cũng phải chú trọng đào tạo giáo viên, giúp họ biết cách xử lý những thông tin nhạy cảm và xây dựng môi trường học đường an toàn, nhân văn.

Về phía phụ huynh, sự đồng hành về tinh thần là yếu tố quan trọng nhất. Cha mẹ cần dành thời gian lắng nghe, khuyến khích con bày tỏ cảm xúc và tuyệt đối không phán xét. Một câu hỏi đơn giản như: “Con cảm thấy thế nào khi nghe mọi người nói về gia đình mình? Có điều gì khiến con buồn không?” sẽ giúp trẻ cảm thấy được thấu hiểu. Cha mẹ cũng nên khẳng định giá trị bản thân của con, nhắc nhở rằng hoàn cảnh không làm giảm đi sự tuyệt vời hay năng lực mà con có. 

Một vấn đề khác cũng rất quan trọng là cách thức tổ chức các hoạt động hỗ trợ học sinh khó khăn. Những hoạt động này chỉ thực sự nhân văn khi được thực hiện kín đáo, tôn trọng quyền riêng tư. Việc trao quà nên diễn ra riêng tư, có thể thông qua giáo viên chủ nhiệm hoặc trong buổi gặp riêng với gia đình, thay vì công khai trước tập thể.

Nhà trường cũng cần hướng đến sự hòa nhập: thiết kế các chương trình mà tất cả học sinh đều có thể tham gia, chẳng hạn học bổng dựa trên thành tích học tập hoặc tài năng. Thông tin cá nhân của học sinh phải được bảo mật chặt chẽ, chỉ những người trực tiếp liên quan mới được tiếp cận. Thay vì công khai danh tính, nhà trường có thể kêu gọi gây quỹ hoặc tổ chức hỗ trợ chung cho toàn trường để tạo tinh thần đoàn kết, tránh việc vô tình “gắn nhãn” cho từng cá nhân. Đồng thời, giáo dục về sự đồng cảm cũng nên được lồng ghép trong các bài học, câu chuyện hoặc hoạt động nhóm, để trẻ hiểu rằng sự giúp đỡ không phải là sự thương hại, mà là một giá trị nhân văn cần được trân trọng.

Hoạt động thiện nguyện chỉ thực sự ý nghĩa khi được thực hiện với sự tinh tế, tôn trọng quyền riêng tư, và hướng đến việc xây dựng một môi trường học đường an toàn, hòa nhập và đầy đồng cảm. Chỉ khi đó, nhà trường và phụ huynh mới có thể cùng nhau giúp trẻ vượt qua tổn thương tâm lý, nuôi dưỡng sự phát triển lành mạnh cả về thể chất lẫn tinh thần.