Bệnh tay chân miệng ở trẻ: Dấu hiệu nhận biết và cách phòng tránh

Nguyên nhân gây bệnh tay chân miệng

Bệnh tay chân miệng do các chủng virus thuộc họ virus đường ruột (gọi chung là Enterovirus) gây ra. Hai nhóm tác nhân thường gặp là Coxsackie A16 và Enterovirus 71 (EV71).

Đây là nhóm virus có sức sống bền bỉ. Nó có khả năng tồn tại từ nhiệt độ lạnh đến rất cao: Trong 30 phút virus mới bị bất hoạt ở nhiệt độ 560 độ C; Ở nhiệt độ lạnh - 40 độ C, virus có thể tồn tại đến 3 tuần ngoài môi trường. Các bề mặt trong môi trường sinh hoạt chung mà có người bệnh thường là những nơi có chứa virus, như vật dụng ăn uống, mặt bàn, ghế, giường, đồ chơi chung …

Bệnh tay chân miệng dễ lây từ người sang người. Virus gây bệnh tay chân miệng có thể phát tán từ cơ thể người bệnh ra môi trường qua phân, dịch đường tiêu hóa, nước bọt và mụn nước. Trẻ em mắc bệnh chủ yếu do nuốt phải virus gây bệnh. Trẻ tiếp xúc với mầm bệnh từ môi trường chủ yếu thông qua bàn tay, rồi đưa lên miệng, và nuốt phải virus. 

Biểu hiện bệnh tay chân miệng

TS.BS Đỗ Thiện Hải – Phó Giám đốc Trung tâm Bệnh nhiệt đới, Bệnh viện Nhi Trung ương cho biết, bệnh tay chân miệng xuất hiện quanh năm, đặc biệt giai đoạn giao mùa là thời điểm thuận lợi nhất cho virus gây bệnh phát triển.

Trẻ mắc tay chân miệng thường có các biểu hiện như: Sốt (sốt nhẹ hoặc sốt cao) và tổn thương ở da (dát đỏ, mụn nước ở các vị trí đặc biệt như họng, quanh miệng, lòng bàn tay, lòng bàn chân, mông, đầu gối…).

Tuy nhiên, có một số trẻ chỉ có biểu hiện loét miệng hoặc nổi nốt nhỏ ở mông hay bẹn, nếu gia đình không chú ý thì rất khó phát hiện.

Các giai đoạn phát triển của bệnh

Bệnh tay chân miệng dễ dàng lây lan từ người sang người nên dễ bùng phát thành đại dịch nếu không được kiểm soát tốt. Vì vậy, nắm bắt được các dấu hiệu tay chân miệng để phòng ngừa, phát hiện và điều trị sớm là việc làm quan trọng của ba mẹ để bảo vệ sức khỏe con yêu.

Dấu hiệu tay chân miệng sẽ khác nhau, tùy thuộc vào từng giai đoạn của bệnh.

Giai đoạn ủ bệnh: Lúc này bệnh chưa có biểu hiện, giai đoạn này kéo dài 3 – 6 ngày.

Giai đoạn khởi phát: Gồm các dấu hiệu tay chân miệng bao gồm:

– Trẻ bị sốt, mệt mỏi, có thể sốt nhẹ từ 37,5 – 38 độ C, có thể sốt cao từ 38 – 39 độ C

– Đau rát ở răng và miệng

– Đau họng

– Chảy nhiều nước bọt

– Tiêu chảy

– Biếng ăn

Giai đoạn toàn phát: Với những biểu hiện:

– Trẻ bị phát ban dạng phỏng nước ở lòng bàn chân, bà tay, mông… Các phỏng nước có đường kính khoảng 2 – 10mm, hình bầu dục, có thể mọc lồi hoặc ẩn dưới da, không đau, không ngứa.

– Loét miệng: niêm mạc má, lợi, lưỡi của bé có các bóng nước đường kính 2 – 3 mm. Chúng rất dễ vỡ và khiến bé bị đau khi ăn.

– Toàn thân: Trẻ bị rối loạn tri giác, co giật, mê sảng.

Không phải bé nào bị chân tay miệng cũng đều có những triệu chứng trên. Có những trẻ bị bệnh nhưng chỉ xuất hiện loét miệng, rất dễ nhầm lẫn với tình trạng loét miệng thông thường. Có  những trường hợp có rất ít bóng nước, xen kẽ với các nốt hồng ban thậm chí chỉ có hồng ban mà không có bóng nước.

Nếu tình trạng bệnh nhẹ, bé chỉ cần chăm sóc tại nhà và khoảng sau 7 – 10 ngày bệnh sẽ hết. Những trường hợp sốt cao trên 39 độ C kéo dài kèm theo một vài biểu hiện như co giật, khó thở… thì cần đưa bé đến bệnh viện ngay.

Dấu hiệu sớm cảnh báo bệnh diễn biến nặng

Sốt cao không đáp ứng với điều trị: Trẻ sốt trên 38,5 độ kéo dài hơn 48 giờ và không đáp ứng với thuốc hạ nhiệt.

Giật mình: Đây là dấu hiệu của tình trạng nhiễm độc thần kinh. Chú ý phát hiện triệu chứng này ngay cả khi trẻ đang chơi, quan sát xem tần suất giật mình có tăng theo thời gian hay không.

Quấy khóc dai dẳng kéo dài: Trẻ có thể quấy khóc nhiều, thậm chí là quấy khóc cả đêm không ngủ. Trẻ cứ ngủ khoảng 15-20 phút lại dậy quấy khóc khoảng 15-20 phút rồi lại ngủ tiếp. Nhiều cha mẹ thường giải thích là do bé có các nốt đau miệng nhưng thực tế không phải vậy. Đó là do tình trạng nhiễm độc thần kinh ở giai đoạn rất sớm.

Chia sẻ về một số trường hợp bệnh nhi mắc tay chân miệng được đưa vào viện muộn, TS.BS Đỗ Thiện Hải nhấn mạnh: “Trước đây, đã có nhiều trường hợp trẻ biến chứng nặng do gia đình không biết nên đã bỏ qua các dấu hiệu cảnh báo một cách đáng tiếc. Nếu trẻ có một trong 3 triệu chứng nêu trên, cha mẹ cần đưa trẻ đến ngay cơ sở y tế để khám và điều trị kịp thời, không nên chủ quan tự theo dõi ở nhà, tránh hậu quả đáng tiếc có thể xảy ra”.

Biện pháp phòng ngừa bệnh tay chân miệng

Hiện chưa có vắcxin và thuốc điều trị đặc hiệu bệnh tay chân miệng. Mỗi lần trẻ nhiễm bệnh chỉ tạo ra kháng thể với một loại virus nhất định, trẻ có thể mắc bệnh trở lại nếu bị nhiễm virus khác thuộc nhóm Enterovirus. Do đó, chú trọng phòng bệnh trong cộng đồng là biện pháp tốt nhất để bảo vệ trẻ và gia đình.

Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng dưới vòi nước chảy nhiều lần trong ngày (cả người lớn và trẻ em), đặc biệt trước khi chế biến thức ăn, trước khi ăn/cho trẻ ăn, trước khi bế ẵm trẻ, sau khi đi vệ sinh, sau khi thay tã và làm vệ sinh cho trẻ.

Thực hiện tốt vệ sinh ăn uống: ăn chín, uống chín; vật dụng ăn uống được rửa sạch sẽ trước khi sử dụng; dùng nước sạch trong sinh hoạt hàng ngày; không mớm thức ăn cho trẻ; không cho trẻ ăn bốc, mút tay, ngậm mút đồ chơi, dùng chung khăn ăn, khăn tay, vật dụng ăn uống như cốc, bát, đĩa, thìa, đồ chơi chưa được khử trùng.

Thường xuyên lau sạch các bề mặt, dụng cụ tiếp xúc hàng ngày như đồ chơi, dụng cụ học tập, tay nắm cửa, tay vịn cầu thang, mặt bàn/ghế, sàn nhà bằng xà phòng hoặc các chất tẩy rửa thông thường.

Không cho trẻ tiếp xúc với người bệnh hoặc nghi ngờ mắc bệnh.

Sử dụng nhà tiêu hợp vệ sinh, phân và các chất thải của bệnh nhân phải được thu gom và đổ vào nhà tiêu hợp vệ sinh.