Cha mẹ cần “sức đề kháng quảng cáo” trước khi dạy con chọn thực phẩm an toàn

LTS: Trong bối cảnh thị trường thực phẩm tràn lan, trẻ em – nhóm đối tượng dễ bị tổn thương nhất – đang đối diện với vô vàn rủi ro đến từ những món ăn tưởng chừng vô hại: chiếc kẹo nhiều màu sắc, gói bánh rẻ tiền hay một túi đồ ăn vặt nổi tiếng trên mạng xã hội. Ẩn sau đó là những hiểm họa từ thực phẩm không rõ nguồn gốc, không nhãn mác, chứa phụ gia, phẩm màu hoặc thậm chí là chất gây nghiện, đã khiến nhiều trẻ phải nhập viện cấp cứu chỉ vì một món quà nhỏ.

Điều đáng nói, những nguy cơ này không chỉ đến từ sự buông lỏng trong quản lý, mà còn từ tâm lý chủ quan của phụ huynh khi tin vào quảng cáo hoặc mua hàng qua mạng mà không kiểm chứng nguồn gốc.

Trước thực trạng đó, Tạp chí Trẻ em Việt Nam khởi đăng tuyến bài “HIỂM HỌA TỪ THỰC PHẨM KHÔNG RÕ NGUỒN GỐC: TRẺ EM PHẢI TRẢ GIÁ VÌ SỰ CHỦ QUAN CỦA NGƯỜI LỚN”, đi sâu vào từng mắt xích trong chuỗi nguy hiểm: từ quy trình sản xuất – phân phối, những lỗ hổng trong quảng cáo, cho đến trách nhiệm pháp lý của doanh nghiệp và giải pháp bảo vệ trẻ em từ góc nhìn y tế, tâm lý và pháp luật.

Bài 3: Cha mẹ cần “sức đề kháng quảng cáo” trước khi dạy con chọn thực phẩm an toàn

******

Ngày nay, trẻ em lớn lên trong thế giới ngập tràn quảng cáo – từ clip giới thiệu kẹo, sữa, nước trái cây, cho đến những “review dễ thương” trên mạng xã hội. Những sản phẩm nhiều màu sắc, mùi vị hấp dẫn, giá rẻ và được gắn mác “tốt cho trí não”, “kẹo dinh dưỡng” hay “hữu cơ nhập khẩu” khiến phụ huynh dễ dàng bị cuốn hút mà không nhận ra rủi ro từ thực phẩm không rõ nguồn gốc, không đạt chuẩn an toàn.

Không ít phụ huynh vô tình tiếp tay khi chiều theo sở thích của con hoặc tin vào quảng cáo bắt mắt mà quên đọc kỹ nhãn mác, xuất xứ sản phẩm. Hệ quả là trẻ nhỏ – đối tượng yếu thế nhất – lại trở thành người tiêu dùng dễ tổn thương nhất.

Trong bài viết này, Tạp chí Trẻ em Việt Nam có cuộc trao đổi cùng ThS. Nguyễn Hương Giang, chuyên gia tâm lý, nghiên cứu sinh chuyên ngành Tâm lý học lâm sàng trẻ em và vị thành niên để lý giải vì sao trẻ dễ bị ảnh hưởng bởi quảng cáo, tâm lý đám đông, và vai trò của cha mẹ, trường học trong việc hình thành thói quen tiêu dùng an toàn, có chọn lọc cho con.

Trẻ em đang bị dẫn dắt khẩu vị và cảm xúc bởi quảng cáo

PV: Thưa chuyên gia, trong thời đại số hiện nay, việc trẻ em tiếp xúc với quảng cáo mọi lúc mọi nơi đang ảnh hưởng như thế nào đến nhận thức và hành vi tiêu dùng của trẻ nhỏ? Nhiều cha mẹ cho rằng “trẻ nhỏ chưa biết gì đâu”, nên ít quan tâm đến việc con xem quảng cáo gì. Theo chị, đó có phải là sự chủ quan nguy hiểm?

ThS. Nguyễn Hương Giang: Hiện nay, quảng cáo đồ ăn và đồ uống gần như “bao vây” trẻ em ở khắp nơi, từ YouTube, TikTok cho đến những sàn thương mại điện tử tưởng chừng vô hại. Những đoạn review đồ ăn ngắn hay hình ảnh món ăn đầy màu sắc khiến quảng cáo trở thành “cơn mưa rào rả rích” đổ xuống tâm trí non nớt của trẻ mỗi ngày. Từ đó hình thành một “nhận thức méo mó về nhu cầu”.

Não bộ trẻ chưa đủ khả năng phân tích thông tin một cách lý trí, trong khi hình ảnh hấp dẫn và âm thanh lôi cuốn lại đi thẳng vào tiềm thức, khơi gợi ham muốn tức thời. Quảng cáo khéo léo gắn món ăn với cảm xúc tích cực như hạnh phúc, niềm vui, hoặc cảm giác “được giống bạn bè” khiến trẻ dễ tin rằng hạnh phúc nằm trong một gói snack hay hộp sữa đầy màu sắc. Trong khi đó, cha mẹ thường nói bằng lý trí: nào là “đồ này nhiều đường”, “ăn hại răng”, “uống cái kia mới tốt cho sức khỏe”,... những lời này dĩ nhiên khó cạnh tranh với thế giới rực rỡ ngoài màn hình.

Thực tế, không chỉ trẻ em mà ngay cả nhiều cha mẹ cũng đang trở thành “người tiêu dùng dễ dãi” trong thế giới số. Không ít phụ huynh vì tiện lợi hoặc tin vào những lời quảng cáo bắt mắt trên mạng mà vô tình đặt mua các loại đồ ăn vặt, bánh kẹo không rõ nguồn gốc trên sàn thương mại điện tử. Họ bị thu hút bởi hình ảnh đẹp, giá rẻ, đánh giá 5 sao, mà quên mất việc kiểm tra thành phần hay chứng nhận an toàn.

Khi người lớn còn chưa tỉnh táo trước cám dỗ tiêu dùng và trở thành người giúp con học cách phân biệt giữa nhu cầu thật và ham muốn do quảng cáo tạo ra, trẻ sẽ dần hình thành thói quen ăn uống cảm tính, ăn vì cảm xúc, không vì dinh dưỡng, và mang theo thói quen đó đến tận khi trưởng thành.

PV: Khi bạn bè trong lớp cùng ăn một loại kẹo hay uống cùng một loại sữa được “review” trên mạng, trẻ thường muốn bắt chước để không bị tách khỏi nhóm. Ở góc độ tâm lý, hiện tượng này được gọi là gì và vì sao nó lại mạnh mẽ đến vậy?

ThS. Nguyễn Hương Giang: Tôi gọi hiện tượng này là “Peer Pressure” (áp lực từ bạn bè) hay còn được biết đến dưới tên tâm lý đồng nhất nhóm. Nguyên nhân khiến nó mạnh mẽ đến vậy là vì trẻ có nhu cầu được chấp nhận và thuộc về. Ở lứa tuổi học đường, đặc biệt là tuổi vị thành niên, bạn bè trở thành “tấm gương” phản chiếu giá trị bản thân quan trọng hơn cả gia đình. 

Chính vì vậy, khi thấy bạn bè cùng ăn một loại snack mới, uống một loại sữa đang “hot trend” hay rủ nhau mua những món ăn nhiều màu sắc trên mạng, trẻ rất dễ bị cuốn theo. Hành động đó không chỉ đơn giản là muốn ăn, mà là một cách để khẳng định: “Mình giống các bạn, mình thuộc về nhóm này”. Nỗi sợ bị lạc lõng hay bị chê “lỗi thời” (hội chứng FOMO) có sức chi phối lớn hơn bất kỳ lời khuyên nào về sức khỏe hay dinh dưỡng.

Trong những tình huống như vậy, điều quan trọng không phải là cấm đoán, mà là thấu hiểu cảm xúc và nhu cầu hòa nhập của con. Khi cha mẹ lắng nghe và đồng cảm, thay vì phán xét, trẻ sẽ dễ mở lòng và hợp tác hơn. Đây cũng là cơ hội tốt để cha mẹ hướng con nhận ra sự khác biệt giữa “ăn để vui cùng bạn” và “ăn vì cơ thể cần”, hiểu rằng việc hòa nhập không nhất thiết phải đến từ món ăn giống nhau, mà có thể đến từ sự chia sẻ, giúp đỡ hay cùng chơi một trò chơi.

Cách tiếp cận nhẹ nhàng, đồng hành này giúp trẻ dần xây dựng thói quen tiêu dùng tỉnh táo, tự tin vào giá trị bản thân và không còn bị cuốn theo những làn sóng quảng cáo hay áp lực từ bạn bè.

Khi con đòi ăn snack: Cơ hội dạy con tiêu dùng tỉnh táo

PV: Trong bối cảnh quảng cáo ngày càng tinh vi, cha mẹ cần làm gì để giúp trẻ hình thành “sức đề kháng quảng cáo” – tức khả năng nhận biết, chọn lọc và từ chối sản phẩm không rõ nguồn gốc? 

ThS. Nguyễn Hương Giang: Trước hết, chính cha mẹ cần rèn cho mình “sức đề kháng quảng cáo”, tức khả năng nhận diện và phản ứng tỉnh táo trước những chiêu thức tiếp thị ngày càng tinh vi. Khi phụ huynh biết đọc và hiểu nhãn thực phẩm, phân biệt được đâu là quảng cáo thổi phồng và đâu là thông tin thật, họ không chỉ bảo vệ được sức khỏe gia đình mà còn trở thành tấm gương sống động để con học theo. Việc cùng con quan sát bao bì, đọc thành phần, tìm hiểu nguồn gốc thực phẩm cũng là cách thiết thực giúp con hình thành thói quen tiêu dùng có ý thức từ sớm.

Khi trẻ năn nỉ đòi mua món ăn “hot trend” trên TikTok hay được bạn bè rủ thử những loại snack nhiều màu, kẹo dẻo, thạch rau câu,.. cha mẹ không nên phản ứng bằng cách cấm đoán ngay lập tức. Thay vào đó, hãy coi đây là một cơ hội để dạy con cách lựa chọn thực phẩm có trách nhiệm. Trẻ không cần bị ngăn cấm, mà cần được trang bị một “bộ lọc thông minh” để tự đánh giá món ăn mình muốn.

Cha mẹ có thể bắt đầu bằng việc thừa nhận mong muốn của con và cùng con nhìn nhận vấn đề một cách lý trí. Thay vì phủ nhận, hãy trò chuyện để con hiểu rằng món ăn nào cũng cần được đánh giá qua ba tiêu chí: an toàn, cần thiết và giá trị dinh dưỡng. Khi con hiểu rõ tiêu chuẩn này, việc từ chối mua món ăn không rõ nguồn gốc sẽ trở nên tự nhiên, chứ không phải là sự ép buộc.

Tiếp đó, cha mẹ có thể cùng con so sánh lợi ích và chi phí, chẳng hạn phân tích rằng việc mua quá nhiều đồ ăn vặt sẽ ảnh hưởng đến tiền dành cho những thực phẩm tốt hơn cho sức khỏe. Qua đó, trẻ dần hiểu được khái niệm “ưu tiên” và biết cân nhắc giá trị lâu dài thay vì chỉ chạy theo sở thích nhất thời.

Một cách khác là rèn luyện khả năng trì hoãn mong muốn. Cha mẹ có thể khuyến khích con đợi một vài ngày trước khi quyết định mua. Nếu sau thời gian đó, con vẫn thấy thật sự muốn và tìm hiểu kỹ nguồn gốc sản phẩm, cha mẹ có thể xem xét lại. Còn nếu con quên mất, điều đó cho thấy sự thích thú chỉ là nhất thời.

Những cuộc trò chuyện như vậy không chỉ giúp trẻ hình thành khả năng tự kiểm soát, mà còn nuôi dưỡng tư duy chọn lọc – nền tảng quan trọng để con trở thành người tiêu dùng thông minh và có trách nhiệm trong tương lai.

Hãy dạy trẻ tiêu dùng an toàn mà không cần ép buộc

PV: Việc dạy con đọc hiểu nhãn mác sản phẩm, nhận biết nguồn gốc có nên bắt đầu sớm không, và nên dạy bằng cách nào để trẻ hứng thú tiếp thu thay vì bị ép buộc?

ThS. Nguyễn Hương Giang: Việc giáo dục trẻ về thực phẩm an toàn nên bắt đầu từ rất sớm, khi con bắt đầu biết đọc chữ và nhận diện con số – khoảng 5 đến 6 tuổi. Ở giai đoạn này, thay vì chỉ dặn dò “đừng ăn cái này” hay “không nên mua cái kia”, cha mẹ có thể biến việc đi siêu thị thành một trò chơi thú vị mang tên “Thám tử mua sắm”.

Trong trò chơi này, mỗi chuyến đi siêu thị trở thành một buổi “điều tra thực phẩm” nho nhỏ, giúp trẻ học cách quan sát, đọc hiểu và đánh giá món ăn mình chọn. Chẳng hạn, cha mẹ có thể giao cho con nhiệm vụ tìm ngày sản xuất và hạn sử dụng trên bao bì, rồi giải thích rằng những món đã “hết hạn” sẽ không còn tốt cho sức khỏe. Khi cùng con xem bảng thành phần, hãy chỉ cho con nhận ra những từ như đường, phẩm màu, chất bảo quản và nói một cách dễ hiểu rằng: “Nếu tên nghe lạ và khó đọc quá, thường là không tốt đâu con”.

Tiếp theo, cha mẹ có thể cùng con tìm hiểu nguồn gốc sản phẩm, nói về hành trình mà món ăn phải đi qua để đến tay người tiêu dùng – qua đó dạy trẻ rằng thực phẩm đi xa cần được bảo quản cẩn thận, và không phải món nào “nhập khẩu” cũng an toàn. Cuối cùng, hãy khuyến khích con suy nghĩ xem món ăn đó là thứ con thật sự cần hay chỉ là vì thấy đẹp, thấy bạn bè thích.

Những trải nghiệm nhỏ như vậy không chỉ khiến trẻ hào hứng khi học, mà còn giúp con hình thành thói quen tiêu dùng có ý thức, biết đọc, biết hiểu và tự đưa ra lựa chọn thực phẩm an toàn cho chính mình.

PV: Vậy còn trường học đóng vai trò như thế nào trong việc lồng ghép nội dung giáo dục tiêu dùng an toàn vào các hoạt động kỹ năng sống, thưa chuyên gia?

ThS. Nguyễn Hương Giang: Trường học chính là môi trường lý tưởng để gieo nền tảng cho tinh thần tiêu dùng có trách nhiệm – một phần quan trọng của giáo dục hiện đại.Thay vì chỉ dạy học sinh cách đọc nhãn mác hay phân biệt thực phẩm an toàn, nhà trường có thể mở rộng thành các hoạt động học tập trải nghiệm, nơi trẻ được “theo dấu hành trình của sản phẩm”. 

Ví dụ, một chủ đề nhỏ có thể bắt đầu bằng câu hỏi: “Làm thế nào mà gói kẹo rẻ tiền lại đến được tay chúng ta?” – từ khâu sản xuất, người lao động cho đến tác động môi trường. Qua đó, học sinh hiểu rằng mỗi lựa chọn tiêu dùng đều gắn liền với trách nhiệm đạo đức và xã hội, chứ không chỉ là vấn đề tiền bạc.

Bên cạnh đó, trường học cũng nên lồng ghép nội dung về mối quan hệ giữa tiêu dùng và sức khỏe tinh thần, giúp trẻ nhận ra rằng việc mua sắm hay ăn uống theo cảm xúc không thể giải quyết cảm giác buồn chán, cô đơn hay áp lực học tập.

Thay vào đó, trẻ cần được khuyến khích tìm kiếm niềm vui từ những trải nghiệm lành mạnh – như sáng tạo, thể thao, hay hoạt động cộng đồng – để học cách cân bằng giữa nhu cầu vật chất và cảm xúc.

Những bài học này không chỉ giúp trẻ trở thành người tiêu dùng thông minh, mà còn là người công dân có trách nhiệm với bản thân, với xã hội và với hành tinh mà mình đang sống.

Xin cảm ơn chuyên gia vì những chia sẻ!