Vụ mẹ kế bạo hành con chồng: Hành vi nào bị xử lý hình sự?

Những ngày gần đây, dư luận phẫn nộ trước loạt clip và nhật ký của bé trai Đ.C.H. (sinh năm 2012, Hà Nội) hé lộ cảnh em bị mẹ kế bạo hành bằng những vật dụng như điện thoại, chai thủy tinh, thìa… Hình ảnh cậu bé gầy gò, chịu đựng tổn thương cả thể xác lẫn tinh thần khiến xã hội bàng hoàng. Điều đáng chú ý là chính bố đẻ đã nghi ngờ và đặt camera theo dõi, phát hiện sự thật và kịp thời đưa con trai thoát khỏi vòng xoáy bạo lực, ngăn chặn những hậu quả tiếp theo có thể xảy ra.

Sau khi vụ việc được công khai trên mạng xã hội, nhiều tài khoản bình luận thương cảm với bé trai và lên án hành vi bạo lực của người phụ nữ, đồng thời mong muốn cơ quan chức năng xử lý nghiêm để răn đe. Nhận được thông tin, Cơ quan Công an đã khẩn trương vào cuộc, xác minh để làm rõ trách nhiệm của những người có liên quan.

Từ câu chuyện đau lòng này, nhiều vấn đề pháp lý được đặt ra: trách nhiệm của cha mẹ trong việc bảo vệ con cái, vai trò của pháp luật trong phòng ngừa và xử lý hành vi bạo hành trẻ em,... 

Trao đổi với PV Tạp chí Trẻ em Việt Nam, ThS. Luật sư Ngô Thị Lựu (Đoàn Luật sư TP. Hà Nội) - Chủ tịch Công ty Luật JWLEGAL cho biết, đối với những hành vi bạo hành trẻ em như trong clip và nhật ký được lan truyền (đánh đập, bắt quỳ, chửi bới…), tùy tính chất và mức độ vi phạm, người thực hiện có thể bị truy cứu theo một số tội danh trong Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017). Cụ thể:

- Tội hành hạ người khác (Điều 140): áp dụng khi có hành vi đối xử tàn ác, thường xuyên đánh đập, làm nhục người lệ thuộc. Trẻ em là đối tượng yếu thế, phụ thuộc vào người lớn, nên việc đánh đập, bắt úp mặt, chửi bới có thể cấu thành tội danh này.

- Tội cố ý gây thương tích (Điều 134): nếu thương tích được giám định từ 11% trở lên; hoặc dưới 11% nhưng hành vi sử dụng hung khí, vật nguy hiểm, hay có tính chất côn đồ thì vẫn bị xử lý.

- Tội ngược đãi hoặc hành hạ con, cháu, người có công nuôi dưỡng (Điều 185): áp dụng nếu người bạo hành là cha, mẹ, ông bà, hoặc người có trách nhiệm nuôi dưỡng.

- Tội làm nhục người khác (Điều 155): có thể xem xét nếu hành vi đi kèm việc xúc phạm danh dự, nhân phẩm của trẻ.

Trong trường hợp thương tích của cháu bé chưa rõ ràng, cơ quan điều tra sẽ trưng cầu giám định pháp y để xác định tỷ lệ tổn thương cơ thể. Ngoài yếu tố thương tích, cơ quan tố tụng còn căn cứ vào: Clip, hình ảnh, nhật ký, lời khai nhân chứng; Tính chất, mức độ, thời gian lặp lại hành vi; Hậu quả tâm lý (qua giám định tâm thần, tâm lý). Những yếu tố này sẽ quyết định việc định tội danh, khung hình phạt và mức xử lý phù hợp.

Theo ThS. Luật sư Ngô Thị Lựu, bạo lực tinh thần như đe dọa, chửi mắng, nhục mạ… thường khó đo đếm, không thể nhìn thấy bằng thương tích như bạo lực thể chất. Tuy nhiên, pháp luật hiện nay đã có cơ chế để ghi nhận và xử lý những hành vi này.

Cụ thể, Luật Trẻ em 2016 nghiêm cấm mọi hành vi bạo lực, xâm hại, bóc lột trẻ. Bộ luật Hình sự cũng quy định một số tội danh liên quan, chẳng hạn: Tội làm nhục người khác (Điều 155) khi có hành vi xúc phạm nghiêm trọng danh dự, nhân phẩm; hoặc Tội hành hạ người khác (Điều 140) nếu việc chửi mắng, ép buộc, đe dọa thường xuyên gây ra sự đau khổ tinh thần cho trẻ.

Về cơ chế chứng minh, cơ quan tiến hành tố tụng có thể dựa vào nhiều nguồn như: vật chứng (clip, ghi âm, tin nhắn, nhật ký), lời khai từ nạn nhân hoặc nhân chứng, và đặc biệt là kết luận giám định tâm lý – tâm thần để xác định hậu quả lâu dài, ví dụ: trẻ bị sang chấn, rối loạn lo âu, sợ hãi kéo dài… Như vậy, dù khó lượng hóa bằng tỷ lệ % như tổn thương thể chất, nhưng bạo lực tinh thần vẫn được pháp luật ghi nhận và có cơ chế xử lý riêng.

Luật sư Ngô Thị Lựu khẳng định, từ vụ việc đau lòng này, nhiều "lỗ hổng" trong công tác bảo vệ trẻ em đã bị phơi bày:

Thứ nhất, chúng ta thường chỉ phát hiện các vụ bạo hành khi những đoạn video được lan truyền trên mạng xã hội, trong khi các cơ chế phát hiện sớm từ nhà trường, hàng xóm hay chính quyền lại còn rất yếu kém.

Thứ hai, các kênh tố giác vẫn chưa thực sự hiệu quả. Đường dây nóng bảo vệ trẻ em 111 chưa được phổ biến rộng rãi, khiến nhiều phụ huynh và trẻ em không biết hoặc không dám gọi.

Thứ ba, công tác giám sát các cơ sở nuôi dạy trẻ còn lỏng lẻo, việc thanh tra, kiểm tra diễn ra không thường xuyên và việc xử lý vi phạm chưa đủ sức răn đe. Cuối cùng, một rào cản lớn khác là thiếu cơ chế bảo vệ người tố giác, khiến nhiều người biết vụ việc nhưng lại ngại báo vì sợ phiền hà, va chạm.

Để ngăn chặn tình trạng bạo lực trẻ em tái diễn, chúng ta cần triển khai các giải pháp đồng bộ. Phụ huynh cần tăng cường quan tâm, trao đổi và dạy con nhận diện hành vi bạo lực. Nhà trường phải có bộ phận tham vấn tâm lý, kênh phản ánh bảo mật cho học sinh và tăng cường camera giám sát.

Về phía chính quyền, cần nâng cao hiệu quả thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm minh các hành vi bạo hành và phổ biến rộng rãi hơn đường dây nóng 111. Cuối cùng, cộng đồng và xã hội không nên thờ ơ, phải kịp thời tố giác khi phát hiện dấu hiệu bạo hành, đồng thời truyền thông, báo chí cần tiếp tục phản ánh để nâng cao nhận thức của toàn xã hội.