Bắt cóc online - Cơn ác mộng với hàng triệu gia đình và trẻ nhỏ

LTS: Hiện nay, trẻ em đang đối diện với rất nhiều cạm bẫy ẩn sau màn hình điện thoại, máy tính bảng, đặc biệt là tình trạng dụ dỗ, bắt cóc qua mạng xã hội, lừa đảo chiếm đoạt tài sản, hình ảnh nhạy cảm... để lại hậu quả đau lòng. Nhưng điều đáng lo hơn cả là những mầm họa ấy không chỉ bắt đầu từ sự tò mò - thiếu hiểu biết của trẻ nhỏ mà còn do sự chủ quan, thiếu giám sát từ gia đình – nơi lẽ ra phải là pháo đài đầu tiên bảo vệ các em.

Trước thực trạng vô cùng đáng lo ngại này, Tạp chí Trẻ em Việt Nam khởi đăng tuyến bài "BẮT CÓC ONLINE - TỘI ÁC TRONG BÓNG TỐI", lần theo từng mắt xích trong chuỗi nguy hiểm: từ sự lỏng lẻo của gia đình, sự thờ ơ từ các nền tảng mạng xã hội, đến những khoảng trống trong pháp luật – để cùng nhìn rõ vấn đề và tìm giải pháp bảo vệ trẻ em trước hiểm họa bắt cóc thời đại số.

Bài 1: BẮT CÓC ONLINE - CƠN ÁC MỘNG VỚI HÀNG TRIỆU GIA ĐÌNH VÀ TRẺ NHỎ

*********

TRẺ NHỎ RẤT DỄ BỊ DÍNH BẪY TRÊN MẠNG XÃ HỘI

Chỉ trong vài ngày đầu tháng 8/2025, lực lượng công an đã giải cứu nhiều nạn nhân khỏi những vụ lừa đảo mang tên “bắt cóc online”. Điểm chung là các nạn nhân đều là trẻ em, học sinh dễ bị tác động tâm lý qua mạng.

Ngày 6/8, Công an tỉnh Đồng Nai đã giải cứu thành công một bé gái 14 tuổi sau khi nhận tin báo từ chị V.A.M.T. - mẹ của nạn nhân. Chị T. cho biết con gái bị một nhóm người lạ nói tiếng nước ngoài đưa lên ô tô chở đi, sau đó gia đình mất liên lạc hoàn toàn. Qua điều tra, nhóm đối tượng di chuyển phức tạp qua nhiều địa điểm, từ gần sân bay Tân Sơn Nhất đến phường Tam Long (TP Bà Rịa - Vũng Tàu cũ, nay thuộc TPHCM), rồi về hướng xã Cẩm Mỹ (Đồng Nai). Sau quá trình truy xét, lực lượng chức năng đã tìm được tung tích nhóm này và đưa cháu bé trở về an toàn.

Trước đó không lâu, một bé gái 13 tuổi ở Hà Nội mất tích bí ẩn đã khiến cộng đồng mạng sôi sục, nghẹt thở theo dõi quá trình gia đình tìm kiếm em. Được biết, bé gái N.K.T. (13 tuổi, trú tại phường Tây Hồ, Hà Nội) đã quen một người bạn ảo trên mạng thông qua một trò chơi online. Suốt hơn một năm, người này kiên trì nhắn tin, trò chuyện, tạo dựng lòng tin. Lợi dụng sự tin tưởng, đối tượng đã thuyết phục em một mình bắt xe từ Hà Nội vào Tây Ninh để gặp mặt, thậm chí gửi tiền để bé mua điện thoại và chi trả toàn bộ chi phí di chuyển. 

Tại đây, em được đưa đến ở cùng nhóm người lạ, với những kế hoạch chưa kịp thực hiện tiếp theo. Nhờ thông tin từ gia đình và sự vào cuộc nhanh chóng của lực lượng công an, nhóm này đã bị phát hiện. Bé gái được giải cứu tại TP.HCM và đưa về nhà an toàn. 

Điều đáng lo ngại là không chỉ trẻ em hay học sinh mới trở thành mục tiêu, mà ngay cả sinh viên - những người trẻ có điều kiện tiếp cận nhiều nguồn tin chính thống - vẫn có thể sập bẫy của các thủ đoạn lừa đảo tinh vi.

Chiều 11/7, tại phường Cái Răng (TP Cần Thơ), một người đàn ông hoảng hốt khi nhận được tin nhắn trên mạng xã hội thông báo con gái mình, nữ sinh L. (21 tuổi, quê Bạc Liêu, tạm trú ở Cần Thơ) bị “bắt giữ” và yêu cầu gia đình nộp 50 triệu đồng tiền chuộc, nếu không sẽ bị đưa sang Campuchia bán.

Theo điều tra, L. bị nhóm đối tượng giả danh công an gọi điện, cáo buộc cô liên quan đến đường dây ma túy và rửa tiền. Chúng yêu cầu L. cài ứng dụng, chia sẻ màn hình điện thoại và cung cấp thông tin cá nhân để “phục vụ điều tra”. Bị áp lực và đe dọa, L. đã chuyển hơn 20 triệu đồng để “chứng minh vô tội”. Khi cô không còn tiền, các đối tượng  chỉ đạo L. giả vờ bị bắt cóc, cắt liên lạc và tạo tình huống để tống tiền gia đình.

Phản ứng trên mạng xã hội trước các vụ việc này cho thấy dư luận chia thành hai luồng rõ rệt. Một bên bày tỏ sự bức xúc, chỉ trích rằng các em đã quá chủ quan, không chịu cập nhật thông tin cảnh báo. Bên còn lại cho rằng, dù đã trưởng thành, giới trẻ vẫn cần được trang bị kỹ năng sống và kiến thức xã hội, vì trong thế giới hiện đại, rủi ro tồn tại song song cả ở đời thực lẫn môi trường ảo.

Một vụ việc khác mới nhất xảy ra ngày 2/8, tại TP.HCM, anh T. trình báo con trai 18 tuổi tên T.Q.M. mất liên lạc sau khi nhận được thông báo giả mạo “học bổng du học Úc” và yêu cầu gia đình chuyển 600 triệu đồng chứng minh tài chính. Nhờ truy tìm nhanh, trinh sát đã phát hiện M. tại một khách sạn ở phường Gia Định, TP.HCM và giải cứu kịp thời. M. khai đã chuyển 2,1 triệu đồng cho kẻ lừa đảo và chưa từng được cảnh báo về “bắt cóc online”.

Các vụ việc trên cho thấy thủ đoạn “bắt cóc online” (bắt cóc ảo qua mạng, là một hình thức lừa đảo trực truyến) thường bắt đầu từ việc các đối tượng lừa đảo tiếp cận nạn nhân qua tin nhắn trên mạng xã hội hoặc các trò chơi trực tuyến. Sau khi kết bạn và tạo niềm tin, chúng dụ dỗ nạn nhân đến những nơi vắng vẻ để thực hiện hành vi bắt cóc tống tiền. Chúng sẽ ép nạn nhân cung cấp số điện thoại người thân, sau đó nhắn tin hoặc gọi điện đe dọa, đánh đập để buộc gia đình phải chuyển tiền chuộc. Thực trạng này khiến nhiều phụ huynh có con trong độ tuổi vị thành niên không khỏi lo lắng, bất an.

Những vụ bắt cóc kiểu cũ từng gắn với hình ảnh con hẻm vắng, chiếc xe lạ hay kẻ theo dõi ngoài đường, nay đã có sự thay đổi đáng báo động về phương thức hoạt động. Trong thời đại công nghệ số, “địa bàn” của tội phạm đã chuyển dịch mạnh mẽ lên không gian mạng. Chỉ với vài thao tác, những kẻ xấu có thể tiếp cận, giả danh và đánh vào điểm yếu tâm lý của nạn nhân, đặc biệt là người trẻ - những người dễ bị tác động bởi sự cả tin, tâm lý muốn khám phá và đôi khi thiếu kinh nghiệm sống.

Sự phát triển nhanh chóng của các nền tảng số đã mở ra vô vàn tiện ích nhưng cũng tiềm ẩn lỗ hổng nghiêm trọng. Cơ chế xác minh danh tính lỏng lẻo, khả năng tạo tài khoản ẩn danh, cùng với tốc độ lan truyền thông tin khiến tội phạm dễ dàng tiếp cận mục tiêu. Chúng tận dụng trí tuệ nhân tạo, deepfake, giả mạo giọng nói hoặc hình ảnh để tạo niềm tin, dẫn dụ nạn nhân vào tình huống nguy hiểm mà không cần xuất hiện trực tiếp. 

Liên quan đến vấn đề này, Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Mai Thoa (đoàn Hải Dương) - Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội đã nêu ra con số báo động khi có tới 381 vụ xâm hại trẻ em trên môi trường mạng vào năm 2024 (tăng 13% so với cùng kỳ năm 2023). Việc lợi dụng không gian mạng để xâm hại trẻ em gia tăng với các biểu hiện cụ thể như tiếp cận để dụ dỗ lừa đảo, bóc lột tình dục trực tuyến, bắt nạt trực tuyến, lừa đảo chiếm đoạt tài chính, phát tán nội dung độc hại, bạo lực gây ra sự lo lắng, sợ hãi, tâm lý bất an, ảnh hưởng đến sức khỏe học tập và cuộc sống của trẻ em, và gần đây nhất là các vụ việc bắt cóc trực tuyến…

Bà Thoa đề xuất giải pháp: Đẩy mạnh công tác bảo vệ trẻ em từ thụ động sang chủ động, từ xử lý vấn đề khi vụ việc đã xảy ra sang đẩy mạnh công tác phòng ngừa khi mới xuất hiện nguy cơ. Một trong những giải pháp đang được sử dụng phổ biến trong phương tác chăm sóc, bảo vệ trẻ em ở nhiều nước trên thế giới là sử dụng công cụ AI để quét bài đăng, hình ảnh trên internet và các nền tảng mạng xã hội để phát hiện dấu hiệu các nhóm lừa đảo, bắt cóc trẻ em, xác định nội dung độc hại, từ đó ngăn chặn, vỡ bỏ.

Trong giai đoạn đột phá, phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển cục số hiện nay, việc triển khai thực hiện chính sách pháp luật về chăm sóc bảo vệ trẻ em cũng cần được đổi mới toàn diện và có mức đột phá.

GIA ĐÌNH - LÁ CHẮN ĐẦU TIÊN BẢO VỆ CON TRÁNH XA CẠM BẪY

Tại Việt Nam, hiện có khoảng hơn 70 triệu tài khoản mạng xã hội, trong đó 1/3 người dùng là ở độ tuổi thanh thiếu niên. Theo cơ quan chức năng, trên các trang mạng hiện nay có không ít thông tin, hình ảnh nội dung xấu ảnh hưởng không nhỏ đến nhận thức của các thanh thiếu niên, thậm chí còn dẫn đến lệch chuẩn về hành vi, nhân cách sống.

Nghị định số 147/2024/NĐ-CP về việc quản lý, cung cấp, sử dụng dịch vụ Internet và thông tin trên mạng (Nghị định thay thế Nghị định số 72/2013/NĐ-CP và Nghị định 27/2018/NĐ-CP) đã quy định về bảo vệ trẻ em trên mạng xã hội. Theo đó, người dùng trên 16 tuổi mới được tạo tài khoản mạng xã hội để sử dụng; trường hợp trẻ em (dưới 16 tuổi) muốn sử dụng mạng xã hội phải được sự cho phép và giám sát của cha mẹ, người giám hộ hợp pháp; phân loại và cảnh báo các nội dung không phù hợp với trẻ em; thực hiện các biện pháp bảo vệ trẻ em theo quy định về bảo vệ trẻ em.

Tuy nhiên, trên thực tế chưa có cơ chế kiểm tra giám sát, xử lý hiệu quả đối với quy định này và minh chứng là hàng loạt vụ việc "bắt cóc online" đã diễn ra thời gian gần đây ngày càng tinh vi. 

Chia sẻ với Tạp chí Trẻ em Việt Nam, Chuyên gia nghiên cứu xã hội học - PGS.TS Trịnh Hòa Bình nhận định, nhiều phụ huynh hiện nay nhầm tưởng việc đáp ứng đầy đủ vật chất và thiết bị công nghệ hiện đại cho con là đã làm tròn trách nhiệm. Thế nhưng, khi trẻ có đủ phương tiện để đắm chìm vào thế giới ảo, các em dễ hòa mình, nhập vai và coi những gì diễn ra trên mạng là “thế giới thật”. Trong không gian đó, ranh giới đúng - sai, thật - giả bị xóa mờ, khiến trẻ dễ trở thành nạn nhân của những chiêu trò lừa đảo hoặc bị dẫn dụ vào các hành vi nguy hiểm.

Điều nguy hiểm là nhiều cha mẹ chỉ nhận ra vấn đề khi mọi chuyện đã đi quá xa. Trong gia đình, việc đối thoại thường xuyên, lắng nghe và đồng hành với con quan trọng hơn mọi món quà vật chất. Bố mẹ không thể chỉ ra lệnh, cũng không thể phó mặc, càng không thể để con tự do kết bạn với người lạ trên mạng xã hội, tham gia trò chơi trực tuyến hay tiếp xúc với nội dung độc hại.

Chính người lớn phải tự trang bị kiến thức, tìm hiểu công nghệ, hiểu về những nguy cơ của thế giới mạng để kịp thời định hướng. Việc đưa điện thoại cho con chỉ để “cho yên thân” thực chất là lúc bố mẹ đang buông tay, để con mặc sức trôi theo dòng chảy đầy rủi ro của thế giới ảo.

Nếu gia đình không thật sự đồng hành, trang bị kiến thức và kỹ năng cần thiết cho trẻ. Nếu mạng xã hội không được quản lý và định hướng nội dung lành mạnh, chúng ta có thể vô tình để trẻ rơi vào tình trạng thiếu hiểu biết, không đủ khả năng ứng phó trước những nguy cơ đang rình rập.

Trước những thủ đoạn nguy hiểm và ngày càng khó lường này, các thầy cô giáo và nhà trường cần chủ động triển khai các chương trình trang bị cho học sinh kiến thức và kỹ năng tự bảo vệ, giúp các em chủ động nhận diện và phòng tránh rủi ro. Có như vậy, thế hệ trẻ mới đủ khả năng đối phó với những cạm bẫy tiềm ẩn, giữ an toàn cho bản thân trong thế giới thực lẫn không gian mạng.

Ngoài yếu tố công nghệ, lỗ hổng của luật pháp cũng là nguyên nhân khiến tình trạng “bắt cóc online” gia tăng. Hiện nay, một số hành vi lừa đảo, dẫn dụ trên mạng chưa có chế tài đủ mạnh hoặc chưa được quy định rõ ràng trong luật. Điều này khiến việc xử lý chậm trễ, thậm chí bỏ lọt tội phạm, tạo điều kiện để chúng tiếp tục hoạt động với thủ đoạn ngày càng tinh vi.

Những vụ việc mà chúng tôi nêu ra trong bài viết này chỉ là phần nổi của tảng băng chìm. Đằng sau mỗi cuộc giải cứu là vô số vụ việc chưa kịp được phát hiện, nơi tội phạm vẫn âm thầm giăng bẫy. Trong các bài chuyên sâu tiếp theo, chúng tôi đăng tải những phân tích của các chuyên gia về những chiêu thức mới nhất đang bị tội phạm khai thác, các lỗ hổng pháp lý đang tồn tại, và giải pháp từ gia đình, nhà trường đến cộng đồng mạng để xây dựng “lá chắn số” bảo vệ thế hệ trẻ.

Vào tháng 6 vừa qua, Pháp đã đề nghị Liên minh châu Âu cấm trẻ em dưới 15 tuổi sử dụng mạng xã hội. Tổng thống Pháp Emmanuel Macron nêu rõ quan điểm cho rằng mạng xã hội là một trong những nguyên nhân góp phần làm gia tăng hành vi bạo lực ở thanh thiếu niên. Ông kêu gọi Liên minh châu Âu (EU) sớm ban hành quy định cấm trẻ em dưới 15 tuổi sử dụng mạng xã hội, đồng thời yêu cầu các nền tảng công nghệ phải có cơ chế xác minh độ tuổi người dùng một cách chặt chẽ và minh bạch hơn.

Tại Bỉ, vào đầu tháng 5/2025, bà Jacqueline Galant - người đứng đầu lĩnh vực truyền thông của Cộng đồng Wallonie - Brussels cũng nêu đề xuất lệnh cấm trẻ em dưới 15 tuổi sử dụng mạng xã hội, nhằm tiếp nối nỗ lực xây dựng khung pháp lý cấp châu lục về bảo vệ thanh thiếu niên.

Trước đó vào tháng 11/2024, Australia là quốc gia đầu tiên thông qua luật cấm trẻ em dưới 16 tuổi sử dụng các nền tảng như TikTok hay Facebook. Đơn vị cung cấp dịch vụ vi phạm có thể chịu mức phạt tới 50 triệu AUD (tương đương 800 tỷ đồng Việt Nam).

Tại Nhật Bản, theo Cơ quan Cảnh sát Quốc gia, trong năm 2024, số trẻ em dưới 18 tuổi được xác nhận là nạn nhân của tội phạm do sử dụng mạng xã hội là 1.486 trẻ. Đáng chú ý trong số này, số trường hợp là trẻ em vướng vào tội phạm do ảnh hưởng từ các trò chơi trực tuyến trên cả nước là 98. Cơ quan Cảnh sát Quốc gia Nhật Bản kêu gọi, các bậc phụ huynh cần nỗ lực “kiểm soát” để đảm bảo an toàn đối với trẻ em, khuyến nghị và cho phép các bậc phụ huynh có thể quản lý tài khoản mạng xã hội của con em mình, có thể thảo luận cùng con cái các quy tắc tại nhà, chẳng hạn như không chia sẻ các thông tin cá nhân hoặc thông tin liên lạc khác lên mạng xã hội, hạn chế sử dụng mạng xã hội.

Nhiều quốc gia khác như Na Uy, Hà Lan, Đan Mạch, Đức, Ý, Trung Quốc... cũng đã áp dụng các biện pháp hạn chế trẻ dưới 16 tuổi sử dụng các nền tảng mạng xã hội.