BS. Mai Xuân Phương: Chủ động tránh thai là chìa khóa nâng cao chất lượng dân số

PV. Thưa bác sĩ, ông đánh giá thế nào về thực trạng mang thai ngoài ý muốn và phá thai hiện nay ở Việt Nam, đặc biệt trong giới trẻ?

BS. Mai Xuân Phương: Tình trạng mang thai ngoài ý muốn và phá thai, nhất là ở giới trẻ, vẫn là một vấn đề đáng lo ngại ở Việt Nam. Theo ước tính, hơn 50% ca phá thai hiện nay xuất phát từ mang thai ngoài ý muốn, trong đó thanh niên 15–24 tuổi chiếm tỷ lệ đáng kể.

Tỷ suất sinh ở tuổi vị thành niên khoảng 40–45 ca sinh sống/1.000 bé gái 15–19 tuổi. Con số này cao hơn một số nước trong khu vực và tập trung nhiều ở vùng nông thôn, miền núi, dân tộc thiểu số.

Việt Nam cũng nằm trong nhóm quốc gia có tỷ lệ phá thai cao ở châu Á, với tình trạng phá thai lặp lại không ít, cho thấy việc sử dụng biện pháp tránh thai chưa thực sự hiệu quả.

Đối với thanh niên còn gặp nhiều rào cản: thiếu giáo dục giới tính toàn diện, ngại tiếp cận dịch vụ y tế vì sợ kỳ thị, chi phí, hoặc thiếu dịch vụ thân thiện.

Nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng trên là do thiếu kiến thức và kỹ năng tránh thai an toàn; Kỳ thị xã hội với quan hệ tình dục trước hôn nhân, khiến các bạn trẻ không dám tìm đến dịch vụ; Dịch vụ chưa thân thiện với thanh thiếu niên, thời gian phục vụ và mức độ bảo mật chưa phù hợp. Ảnh hưởng của truyền thông, rượu, quan hệ không an toàn làm tăng nguy cơ.

Hệ quả của mang thai ngoài ý muốn và phá thai không an toàn là rất nặng nề. Về y tế, các bạn trẻ có nguy cơ gặp biến chứng, vô sinh, thậm chí tử vong nếu phá thai không an toàn. Về tâm lý – xã hội, không ít em phải chịu tổn thương tinh thần, gián đoạn học tập, mất cơ hội việc làm. Tình trạng này còn tái diễn nhiều ở nhóm yếu thế (vùng sâu, dân tộc thiểu số), kéo dài vòng luẩn quẩn nghèo đói và bất bình đẳng.

Có thể khẳng định, dù Việt Nam đã đạt tiến bộ trong chăm sóc sức khỏe sinh sản, nhưng mang thai ngoài ý muốn và phá thai không an toàn ở giới trẻ vẫn là thách thức lớn, không chỉ của ngành y tế mà còn là vấn đề xã hội, văn hóa và phát triển con người.

Muốn giải quyết tận gốc, cần những giải pháp đồng bộ: đẩy mạnh giáo dục giới tính toàn diện trong trường học và cộng đồng; mở rộng dịch vụ y tế thân thiện với thanh niên; bảo đảm tiếp cận biện pháp tránh thai hiện đại; quan trọng hơn cả là xóa bỏ kỳ thị xã hội để các bạn trẻ có thể tìm đến sự hỗ trợ mà không mặc cảm.

Thông điệp ngắn gọn: “Giảm mang thai ngoài ý muốn ở giới trẻ là chìa khóa để bảo vệ sức khỏe, tương lai và chất lượng dân số Việt Nam”.

PV. Bác sĩ có thể phân tích rõ hơn về những lợi ích y tế – xã hội của việc chủ động tránh thai đối với sức khỏe bà mẹ, trẻ em gái và chất lượng dân số?

BS. Mai Xuân Phương: Đây là một nội dung then chốt, tôi xin phân tích cụ thể để cộng đồng có thể hiểu và kịp thời áp dụng trong thực tiễn.

Thứ nhất, về lợi ích y tế: Chủ động tránh thai giúp bảo vệ sức khỏe bà mẹ. Cụ thể, phụ nữ có thể kiểm soát khoảng cách sinh, giảm tình trạng mang thai quá sớm hoặc quá muộn; Giảm nguy cơ tai biến sản khoa, tử vong mẹ và các biến chứng như băng huyết, nhiễm trùng, sản giật.

Với trẻ em gái, đặc biệt là vị thành niên, việc ngăn ngừa mang thai sớm sẽ giúp bảo vệ sức khỏe thể chất và tâm lý, giảm rủi ro sinh non, nhẹ cân, tử vong sơ sinh; Giúp các em duy trì việc học tập, phát triển toàn diện thay vì bị gián đoạn do mang thai ngoài ý muốn. Đồng thời, tránh thai an toàn cũng đồng nghĩa với việc giảm nhu cầu phá thai, nhất là phá thai không an toàn – nguyên nhân dẫn đến vô sinh thứ phát và tử vong mẹ.

Thứ hai, về lợi ích xã hội: Khi sinh con theo kế hoạch sẽ nâng cao chất lượng cuộc sống gia đình – gia đình sẽ chủ động số con và khoảng cách sinh giúp ổn định kinh tế, có thời gian nuôi dạy con tốt hơn. Phụ nữ, đặc biệt là trẻ em gái, có cơ hội tiếp tục học tập, phát triển sự nghiệp, khẳng định vai trò trong xã hội. Bên cạnh đó, tránh thai chủ động còn giúp giảm gánh nặng cho hệ thống y tế, tiết kiệm chi phí xã hội trong việc xử lý các ca biến chứng sản khoa hay hậu quả của phá thai không an toàn.

Thứ ba, về lợi ích đối với chất lượng dân số, sẽ đảm bảo sinh con theo kế hoạch, đúng thời điểm, đủ điều kiện nuôi dưỡng, góp phần nâng cao thể lực, trí lực thế hệ trẻ. Cùng với đó, sẽ giảm mất cân đối giữa số lượng và chất lượng như tránh tình trạng sinh nhiều nhưng không chăm sóc tốt, giúp tập trung đầu tư cho giáo dục và y tế. Đồng thời, tạo tiền đề cho phát triển bền vững: dân số không chỉ đông, mà còn khỏe mạnh, được học hành, có kỹ năng lao động tốt.

Thông điệp ngắn gọn: “Tránh thai chủ động = Bảo vệ sức khỏe bà mẹ + Giữ tương lai cho trẻ em gái + Nâng cao chất lượng dân số”; “Sinh con theo kế hoạch, nuôi con trong điều kiện tốt, chính là bí quyết xây dựng một thế hệ Việt Nam khỏe mạnh và hạnh phúc”.

PV. Tránh thai an toàn không chỉ giảm mang thai ngoài ý muốn mà còn góp phần giảm phá thai, hạn chế vô sinh. Ông nhìn nhận mối liên hệ này như thế nào?

BS. Mai Xuân Phương: Tránh thai an toàn không chỉ giúp phòng ngừa mang thai ngoài ý muốn, mà còn có tác động dây chuyền rất quan trọng. Khi phụ nữ và thanh niên được tiếp cận biện pháp tránh thai hiện đại, tỷ lệ mang thai ngoài ý muốn giảm rõ rệt, kéo theo nhu cầu phá thai giảm.

Giảm phá thai đồng nghĩa với giảm nguy cơ biến chứng sau phá thai, trong đó có vô sinh thứ phát – một vấn đề âm thầm nhưng để lại hậu quả lâu dài.

Như vậy, mỗi biện pháp tránh thai sử dụng đúng cách chính là một bước bảo vệ sức khỏe sinh sản, bảo vệ khả năng làm cha mẹ trong tương lai, đồng thời góp phần nâng cao chất lượng dân số.

Thông điệp ngắn gọn: Một biện pháp tránh thai an toàn = Hai lợi ích: không mang thai ngoài ý muốn, không phá thai ngoài mong muốn.

PV. Trong nhiều năm làm công tác truyền thông – giáo dục của ngành Y tế, dân số, bác sĩ thấy yếu tố nào có tác động mạnh nhất giúp thay đổi nhận thức, hành vi về sức khỏe sinh sản và tránh thai?

BS. Mai Xuân Phương: Trong nhiều năm làm công tác truyền thông – giáo dục sức khỏe, tôi nhận thấy yếu tố có tác động mạnh mẽ nhất để thay đổi nhận thức và hành vi về sức khỏe sinh sản và tránh thai chính là:

Sự kết hợp giữa thông tin chính xác, dễ hiểu với sự tin cậy từ người truyền thông. Khi thông điệp đến đúng đối tượng, bằng ngôn ngữ gần gũi, gắn với đời sống, lại được chuyển tải bởi những người mà cộng đồng tin tưởng như thầy thuốc, thầy cô, cán bộ dân số, hoặc chính các bạn trẻ... thì hiệu quả thay đổi hành vi rất rõ rệt.

Đặc biệt, tôi thấy truyền thông trực tiếp, đối thoại hai chiều, giải đáp thắc mắc cụ thể thường để lại dấu ấn sâu hơn so với chỉ nghe hoặc đọc một chiều. Khi người dân được lắng nghe, được giải thích tận tình, họ mới thật sự thay đổi suy nghĩ và hành động.

Nói cách khác, thông điệp hay chỉ là khởi đầu, nhưng sự tin cậy và đồng cảm mới là chìa khóa giúp thay đổi hành vi bền vững.

Thông điệp ngắn: “Thông tin đúng + Người dân tin = Hành vi đúng”; “Tin cậy và đồng cảm là liều thuốc hiệu quả nhất trong truyền thông y tế”.

PV. Trong bối cảnh hiện nay, giải pháp nào cần được ưu tiên để nâng cao hiểu biết và tăng cường sử dụng các biện pháp tránh thai hiện đại trong cộng đồng?

BS. Mai Xuân Phương: Trong bối cảnh hiện nay, để nâng cao hiểu biết và tăng cường sử dụng các biện pháp tránh thai hiện đại, giải pháp cần ưu tiên hàng đầu là giáo dục và truyền thông toàn diện, liên tục, phù hợp với từng nhóm đối tượng. Truyền thông phải đi đôi với dịch vụ thân thiện và dễ tiếp cận, để bất cứ người dân nào, từ thanh niên, cặp vợ chồng mới cưới đến nhóm khó khăn ở vùng sâu, vùng xa, đều có thể tìm được thông tin đúng và dịch vụ chất lượng.

Cụ thể, ba hướng ưu tiên là:

 1. Giáo dục giới tính và sức khỏe sinh sản toàn diện trong trường học để các em có kiến thức và kỹ năng phòng tránh ngay từ sớm.

 2. Mở rộng dịch vụ kế hoạch hóa gia đình thân thiện với thanh niên và nhóm dễ bị tổn thương, đảm bảo tính riêng tư, bảo mật, chi phí phù hợp.

 3. Ứng dụng công nghệ số và mạng xã hội trong cung cấp thông tin, tư vấn và kết nối dịch vụ, vì đây là kênh gần gũi nhất với giới trẻ hiện nay.

Chỉ khi người dân vừa được trang bị kiến thức, vừa có nơi tin cậy để tìm đến, thì việc sử dụng biện pháp tránh thai hiện đại mới thực sự trở thành lựa chọn thường xuyên và bền vững.

Thông điệp ngắn gọn: “Kiến thức đúng + Dịch vụ tốt = Tránh thai an toàn”; “Giáo dục sớm, dịch vụ thân thiện, công nghệ gần gũi – chìa khóa giảm mang thai ngoài ý muốn”.

Trân trọng cảm ơn bác sĩ về những chia sẻ rất bổ ích trên!