Hệ luỵ khủng khiếp khi trẻ thiếu kỹ năng sống thời 4.0

Từ biển cả, giếng nước tới hồ bơi, những địa điểm tưởng chừng quen thuộc đã trở thành nơi xảy ra những vụ đuối nước thương tâm. Trung bình mỗi ngày có 5–6 trẻ em Việt Nam mất đi vì chưa biết bơi, thiếu kỹ năng sinh tồn và vì người lớn còn lơ là giám sát.

Khi trẻ chứng kiến bạn gặp nạn nhưng không biết kêu cứu

Chiều 31/7, một lãnh đạo UBND xã An Khánh (Hà Nội) cho biết, trên địa bàn vừa xảy ra vụ việc hai anh em ruột không may rơi xuống giếng làng khi chơi đùa, dẫn đến đuối nước thương tâm.

Vụ việc diễn ra vào khoảng 18h chiều, 3 cháu nhỏ đang vui chơi trên vỉa hè sát giếng thì quả bóng bất ngờ rơi xuống nước. Bé trai 6 tuổi dùng que dài để khều bóng nhưng không được. Sau vài lần loay hoay, bé men theo bậc thang xuống mép nước, không may trượt chân rơi xuống giếng, nơi mực nước sâu khoảng 1m. Thấy em gặp nạn, người anh trai 9 tuổi vội lao xuống cứu nhưng cũng trượt ngã và chìm dần. 

Anh Triệu - một người đàn ông sống gần đó không giấu được vẻ buồn bã, liên tục nhắc hai chữ “giá như”. Anh Triệu cho biết, từ khi vụ việc xảy ra, cả khu phố đều chìm trong nỗi tiếc thương và xót xa. “Giá như người đàn ông rửa xô nhận ra sớm hơn, giá như đứa trẻ bên lan can kịp chạy đi báo tin, giá như có ai đó ngồi hóng gió gần giếng như mọi ngày… thì có lẽ hai cháu bé đã không phải ra đi đầy oan uổng như vậy”, anh nghẹn ngào.

Anh Lê Vũ Trung (phường Long Biên) chia sẻ, sự việc đau lòng vừa qua là điều không ai mong muốn. Tuy nhiên, đây cũng là hồi chuông cảnh tỉnh để các bậc phụ huynh chú trọng hơn trong việc dạy cho con trẻ kỹ năng an toàn, kỹ năng tìm kiếm sự giúp đỡ khi bản thân hoặc người khác rơi vào tình huống nguy hiểm. 

Đồng quan điểm, anh Võ Anh Đức (phường Đống Đa) cho rằng cháu bé mặc áo đen - người có mặt tại hiện trường và chứng kiến toàn bộ sự việc nhưng không biết cách kêu cứu khi bạn gặp nạn - đã bộc lộ sự thiếu hụt về kỹ năng sống. “Thật sự rất đáng tiếc và đau lòng. Trước nay đã có không ít trường hợp tương tự: khi thấy bạn hoặc em bị đuối nước, trẻ thường lao xuống cứu hoặc hoảng sợ bỏ chạy mà không hô hoán người lớn. Đây là vấn đề mà các nhà trường cần đặc biệt lưu ý, đưa vào chương trình giáo dục kỹ năng sống”, anh nhấn mạnh.

Một số người dùng trên mạng xã hội cũng bày tỏ bức xúc khi xem lại clip. Họ cho rằng cháu bé áo đen tỏ ra quá thờ ơ, thay vì chạy đi gọi người lớn thì lại đứng đó buông lời trách móc bạn, thậm chí còn đạp xe rất bình tĩnh. “Cháu không còn nhỏ để không biết cách xử lý. Trong khi nhiều em bé khác, chỉ cần thấy bạn gặp nạn, lập tức chạy đi hô hoán người cứu giúp”, một ý kiến nhận xét.

Ở góc nhìn khác, chị Thu Hoài (phường Giảng Võ) cho rằng sự khác biệt trong môi trường sống cũng ảnh hưởng đến kỹ năng của trẻ. “Trẻ con thành phố suốt ngày gắn với điện thoại nên trông ngơ ngác, phản ứng chậm. Trong khi đó, trẻ vùng quê, miền núi thường năng động, linh hoạt do tham gia nhiều hoạt động ngoài trời. Đáng buồn là bé áo đen thậm chí còn đùa cợt, cười nói một lúc lâu rồi mới hô to sau khi sự việc đã quá muộn”, chị nói.

Trẻ thiếu kỹ năng nhận thức và ứng phó với nguy hiểm

Trao đổi với PV Tạp chí Trẻ em Việt Nam, ThS. Chuyên gia tâm lý Lưu Văn Tuấn - Giám đốc Trung tâm Tâm lý giáo dục Xanh (Green Edu) cho rằng, việc trẻ không biết kêu cứu hay báo động cho người lớn trong tình huống nguy hiểm phản ánh hai thiếu sót lớn về kỹ năng.

Thứ nhất, trẻ thiếu khả năng nhận diện tình huống nguy hiểm. Các em không nhận thức được đâu là tình huống có nguy cơ xảy ra tai nạn, cũng như không lường trước được các hậu quả có thể xảy ra. Điều này khiến trẻ bị động và không có phản ứng kịp thời khi đối mặt với rủi ro.

Thứ hai, trẻ thiếu kỹ năng ứng phó và xử lý tình huống. Khi thấy người khác gặp nạn, thay vì kêu cứu một cách quyết liệt, một số trẻ lại có hành vi đùa cợt hoặc mắng chửi. Ngay cả khi có ý định kêu cứu, lời nói của trẻ thường không rõ ràng, thiếu sự dứt khoát cần thiết để thu hút sự chú ý và giúp đỡ từ những người xung quanh.

Theo chuyên gia tâm lý Lưu Văn Tuấn, việc trẻ em không được trang bị kỹ năng sống cơ bản có thể gây tổn hại nghiêm trọng đến cả an toàn thể chất lẫn tâm lý. Khi đối diện với nguy hiểm, các em trở nên bị động, không thể tự bảo vệ bản thân hay kịp thời giúp đỡ người khác. Những kỹ năng thiết yếu này vốn là bản năng sinh tồn, nhưng lại đang bị nhiều gia đình và xã hội vô tình xem nhẹ.

Về lâu dài, sự thiếu hụt này còn khiến trẻ trở nên nhút nhát, bị động, dễ rơi vào trạng thái vô cảm, thờ ơ trước những khó khăn của người khác, thậm chí cả người thân. Điều này tác động tiêu cực đến sự hình thành nhân cách, khả năng giao tiếp, và sự thích ứng với môi trường học tập, làm việc trong tương lai.

Tác động từ việc lạm dụng thiết bị điện tử và lối sống đô thị

Chuyên gia tâm lý Lưu Văn Tuấn nhận định, hiện nay trẻ dành quá nhiều thời gian cho các thiết bị điện tử, tiếp xúc với những thông tin độc hại hoặc không phù hợp với lứa tuổi. Điều này đang dần bào mòn khả năng nhận thức và kỹ năng ứng phó trong đời thực. Khi đối mặt với một tình huống nguy hiểm bất ngờ, trẻ trở nên bị động, không biết cách nhận diện và đưa ra phương án xử lý an toàn nhất. Sự lúng túng này vô tình làm mất đi thời gian vàng để tự cứu mình hoặc cứu người khác.

Minh chứng rõ nhất là trường hợp đuối nước gần đây tại Hà Nội: một em nhỏ thay vì kêu cứu lại phát ra những ngôn ngữ khó hiểu, mà khi tìm hiểu, hóa ra là các từ ngữ phổ biến được sử dụng trên mạng xã hội.

Ngoài ra, lối sống đô thị, lịch học dày đặc và sự bao bọc thái quá từ gia đình cũng là những nguyên nhân khiến trẻ thiếu đi các trải nghiệm thực tế. Trẻ không còn nhiều thời gian để tham gia các hoạt động vui chơi, học kỹ năng sống và sinh tồn. Chính sự bao bọc này đã tước đi cơ hội để trẻ được thử nghiệm, thậm chí là thử sai trong một giới hạn an toàn, từ đó hình thành những kỹ năng thiết yếu để sinh tồn trong cuộc sống.

Để giúp trẻ có thêm trải nghiệm thực tế và kỹ năng ứng phó khi gặp nguy hiểm, ông Tuấn gợi ý cha mẹ nên khuyến khích con tham gia nhiều hoạt động trải nghiệm thực tế, các khóa học kỹ năng sống, đồng thời hạn chế sự bao bọc quá mức. 

“Cha mẹ hãy dành thời gian cùng con tham gia dã ngoại, sinh hoạt cộng đồng và hướng dẫn con thực hành những tình huống giả định để rèn luyện kỹ năng sinh tồn. Bên cạnh đó, cần quản lý chặt chẽ việc trẻ sử dụng thiết bị điện tử, cả về thời lượng lẫn nội dung”, ông Tuấn nhấn mạnh.

Về phía nhà trường, cần xây dựng kế hoạch cụ thể về mục tiêu, nội dung và thời lượng giảng dạy kỹ năng sống, kỹ năng sinh tồn trong từng năm học. Mỗi học sinh nên được yêu cầu hoàn thành chương trình này ở từng cấp học, đồng thời được đánh giá và cấp chứng chỉ như một phần bắt buộc song song với chương trình văn hóa.