Chuyên gia cảnh báo: Đô thị hóa thu hẹp sân chơi, đẩy trẻ vào vòng nguy hiểm

Chỉ trong một thời gian ngắn, hàng loạt vụ tai nạn thương tâm đã cướp đi sinh mạng của nhiều trẻ em, từ đuối nước nơi ao hồ đến va chạm ngay trước cửa nhà. Những sự việc đau lòng này không chỉ là tai nạn đơn lẻ, mà còn là hồi chuông cảnh báo về một tư duy nuôi dạy lỗi thời: phó mặc an toàn của con cho… may rủi. Đồng thời, khi đô thị hóa thu hẹp không gian vui chơi, trẻ em bị đẩy vào những nơi nguy hiểm, và cái giá phải trả là vô cùng đắt.

Tư duy cũ vô tình đẩy trẻ vào nguy hiểm chết người

Trao đổi với PV Tạp chí Trẻ em Việt Nam, ThS. Nguyễn Hương Giang – chuyên gia tâm lý, nghiên cứu sinh chuyên ngành Tâm lý học lâm sàng trẻ em và vị thành niên cho rằng nhiều gia đình hiện nay vẫn duy trì “thói quen thả rông trẻ”, tức để trẻ tự do vui chơi mà thiếu sự giám sát cần thiết. Đây là biểu hiện của sự lệch lạc trong nhận thức về rủi ro cũng như trách nhiệm của người lớn.

Không ít phụ huynh cho rằng đó là cách để con “tự do phát triển” hay “học hỏi từ thực tế”. Tuy nhiên, thực chất điều này bắt nguồn từ hiệu ứng “bình thường hóa rủi ro”: vì thường xuyên thấy con chơi tự do mà không có sự cố, họ dần chủ quan, đánh giá thấp những nguy hiểm tiềm ẩn. Nhiều người mặc định tai nạn chỉ xảy ra với người khác, do sơ suất của người khác, chứ không liên quan đến gia đình mình. 

Theo ThS. Tâm lý học Phương Thúy, nhiều gia đình vẫn giữ quan niệm cũ "cả làng cùng nuôi một đứa trẻ" và "trời sinh voi, trời sinh cỏ". Chính những ký ức về một quá khứ an toàn, nơi trẻ có thể tự do vui chơi, đã tạo ra một sự chủ quan nguy hiểm. Điều này dẫn đến việc phụ huynh đánh đồng tự do với an toàn, bất chấp sự thay đổi của cấu trúc xã hội - với đô thị đông đúc, giao thông dày đặc và các khu vực nguy hiểm không có rào chắn.

Sự chủ quan này đến từ nhiều thiên kiến nhận thức: phụ huynh tự nhủ những điều không may sẽ không đến với con mình, hoặc cho rằng chơi "gần nhà" thì an toàn vì "trước giờ chưa có chuyện gì xảy ra". 

Khi cha mẹ nhầm lẫn khái niệm giữa tự lập và buông lỏng

Theo chuyên gia tâm lý Nguyễn Hương Giang, sự chủ quan của người lớn khi nghĩ rằng "chỉ một chút lơ là cũng không sao" là nguyên nhân chính dẫn đến các vụ việc đáng tiếc. Có ba lý do cơ bản khiến cha mẹ thiếu kỹ năng giám sát và chăm sóc con.

Một là, thiếu kiến thức về sự phát triển của trẻ. Nhiều phụ huynh học cách nuôi dạy con theo kinh nghiệm cá nhân hoặc từ người lớn tuổi, mà không được trang bị các kiến thức khoa học về tâm sinh lý. Điều này dẫn đến việc họ không thể hiểu được các giai đoạn nhận thức của con, đặc biệt là trẻ dưới 5 tuổi chưa có khả năng đánh giá rủi ro.

Hai là, áp lực cuộc sống và cảm xúc. Căng thẳng từ công việc và cuộc sống khiến người lớn cảm thấy mệt mỏi, mất đi năng lượng cần thiết để chơi, dạy dỗ và giám sát con một cách chặt chẽ.

Ba là, thiếu sự hỗ trợ từ cộng đồng. Trong môi trường đô thị hiện đại, sự cô lập khiến các gia đình phải tự xoay xở một mình. Sự hỗ trợ từ hàng xóm, bạn bè vốn là "mạng lưới an toàn" nay không còn, khiến việc giám sát trẻ trở nên khó khăn hơn.

Theo ThS. Tâm lý học Phương Thúy, áp lực kinh tế khiến cha mẹ bận rộn kiếm tiền, thiếu thời gian giám sát con cái. Trẻ thường được trông nom bởi ông bà lớn tuổi hay người giúp việc, những người có thể không đủ sức khỏe và sự nhạy bén để xử lý các tình huống bất ngờ. Tất cả những yếu tố này đẩy nhiều gia đình vào lựa chọn "ít tệ nhất" là để trẻ tự chơi gần nhà, vô tình đối mặt với những nguy hiểm khôn lường. Trong khi đó, sự phân tâm từ các thiết bị công nghệ cũng là một vấn đề nghiêm trọng, khiến người lớn thiếu tập trung ngay cả khi đang "trông trẻ".

Cô cũng nhấn mạnh sự nhầm lẫn phổ biến giữa tự lập và buông lỏng quản lý. Tự lập có giám sát là khi người lớn cho trẻ vui chơi nhưng vẫn chủ động giám sát, dạy các kỹ năng an toàn và đặt ra giới hạn rõ ràng. Ngược lại, buông lỏng là thiếu mọi quy tắc và sự kiểm soát. Sự nhầm lẫn này vô cùng nguy hiểm, đặc biệt khi trẻ chơi gần ao hồ, bể bơi mà không có người quan sát trực tiếp hay rào chắn bảo vệ. Thêm vào đó, các phụ huynh lại không có kiến thức, không được trang bị các kỹ năng sơ cứu cơ bản, dẫn đến việc lúng túng và bỏ lỡ những "thời điểm vàng" quý giá để cứu trẻ khi có rủi ro xảy ra. 

Giám sát tích cực thay cho “buông lỏng”

Chuyên gia tâm lý Phương Thúy nêu quan điểm rằng, quá trình đô thị hóa đang làm không gian vui chơi an toàn cho trẻ em ngày càng khan hiếm. Khi thành phố phát triển mà thiếu quy hoạch dành riêng cho trẻ, các em thường bị đẩy ra những nơi nguy hiểm như đường phố, cống rãnh, công trường hay hồ nước không có rào chắn. Điều này đã dẫn đến sự gia tăng đáng báo động về các vụ tai nạn, đặc biệt là tai nạn giao thông và đuối nước.

Một số thực trạng đáng lo ngại có thể kể đến như: Việc phát triển nhà ở khiến công viên, sân chơi bị thu hẹp. Vỉa hè bị lấn chiếm, đường phố đông đúc, thiếu lối qua đường an toàn làm tăng rủi ro tai nạn giao thông cho trẻ. Bên cạnh đó, các hệ thống thoát nước, kênh mương, hố ga được xây dựng tạm bợ, không rào chắn cũng trở thành những cái bẫy đuối nước tiềm ẩn, đặc biệt đối với trẻ không biết bơi.

Trước thực trang này, cô khuyến nghị: “Nhà trường cần lồng ghép giáo dục kỹ năng sống an toàn vào chương trình học, trong khi xã hội và chính quyền cần vận động nguồn lực để xây dựng các sân chơi an toàn, đặc biệt cho khu dân cư có thu nhập thấp. Chỉ khi tất cả các bên cùng phối hợp, trẻ em mới có thể được vui chơi, học hỏi và phát triển một cách an toàn nhất”. Đặc biệt, phụ huynh cần trang bị cho con các kỹ năng sống thiết yếu như sơ cứu, an toàn dưới nước, và cách nhận biết rủi ro. 

Theo chuyên gia tâm lý Nguyễn Hương Giang, phụ huynh cần thay đổi tư duy từ bị động sang "an toàn chủ động". Thay vì chủ quan, hãy áp dụng nguyên tắc "giám sát tích cực" – luôn quan sát con nhưng không cản trở sự tự do, đồng thời lồng ghép các kỹ năng nhận biết rủi ro vào trò chơi để dạy con một cách tự nhiên. Bố mẹ cũng nên ưu tiên dành thời gian chất lượng bên con, lập lịch chơi hằng ngày và chủ động học các khóa đào tạo về an toàn cho trẻ. Quan trọng hơn, cần phân biệt rõ ràng giữa tự lập và buông lỏng bằng cách đặt ra giới hạn an toàn cụ thể và khuyến khích con tham gia vào các hoạt động có cấu trúc.

Ngoài vai trò của gia đình, cô tin rằng việc phối hợp chặt chẽ giữa các bên là chìa khóa để giảm thiểu rủi ro cho trẻ. Về phía Nhà nước, cần quy hoạch đô thị với ưu tiên không gian xanh, xây dựng các công viên an toàn có rào chắn và đội ngũ cứu hộ. Đồng thời, cần ban hành những chính sách hỗ trợ cha mẹ, như chính sách nghỉ phép chăm sóc con. Về phía Nhà trường, cần tích hợp giáo dục an toàn vào chương trình học ngay từ lứa tuổi mầm non, như dạy bơi hay nhận biết an toàn giao thông. Về phía Cộng đồng, có thể tổ chức các nhóm giám sát địa phương theo mô hình "cộng đồng trách nhiệm", nơi hàng xóm hỗ trợ và cùng nhau trông nom trẻ. Sự phối hợp này, kết hợp với các chiến dịch truyền thông chung, sẽ tạo ra một môi trường an toàn và lành mạnh hơn cho trẻ em.