Học sinh bạo lực với cô giáo: Lỗ hổng đạo đức đến từ đâu?

Những ngày gần đây, dư luận không khỏi bàng hoàng trước vụ việc nam sinh lớp 7 Trường THCS Kim Giang (phường Định Công, Hà Nội) có hành vi ghì đầu, giật tóc và kéo ngã giáo viên ngay tại lớp học. Hành động ấy không chỉ là biểu hiện của sự xuống cấp trong ứng xử học đường mà còn gióng lên hồi chuông cảnh báo về khoảng trống đạo đức trong một bộ phận giới trẻ. Trước thực trạng ấy, gia đình và nhà trường – hai môi trường giáo dục nền tảng cần nhìn lại vai trò và trách nhiệm của mình trong việc hình thành nhân cách và đạo đức cho thế hệ tương lai.

Trao đổi với Tạp chí Trẻ em Việt Nam về vấn đề này, chuyên gia tâm lý Lưu Văn Tuấn – Giám đốc Trung tâm Tâm lý giáo dục Xanh (Green Edu) đã chỉ ra một số nguyên nhân sâu xa, từ ảnh hưởng của gia đình, đặc điểm tâm lý lứa tuổi cho đến môi trường học đường.

THIẾU NỀN TẢNG ĐẠO ĐỨC DẪN TỚI CÁC HÀNH VI LỆCH CHUẨN

PV: Thưa ông, việc một học sinh lớp 7 có thể bộc phát hành vi giật tóc, ghì đầu và kéo ngã cô giáo để giành lại đồ vật, nguyên nhân sâu xa có thể bắt nguồn từ đâu? Ở lứa tuổi vị thành niên, sự phát triển tâm sinh lý có thể ảnh hưởng thế nào đến khả năng kiểm soát hành vi và cảm xúc? 

Chuyên gia tâm lý Lưu Văn Tuấn: Vụ việc này, chúng ta không nên chỉ nhìn ở khía cạnh cá biệt, mà cần đặt trong bối cảnh rộng hơn để thấy được những nguyên nhân có thể dẫn tới các hành vi tương tự ở học sinh.

Thứ nhất là yếu tố gia đình. Có những em lớn lên trong môi trường mà việc sử dụng bạo lực được người lớn thể hiện như một cách giải quyết vấn đề. Khi chứng kiến thường xuyên, trẻ dễ hình thành thói quen phản ứng bằng bạo lực. Bên cạnh đó, tình trạng cha mẹ quá nuông chiều, đáp ứng mọi yêu cầu của con, thậm chí bao che cho những hành vi lệch chuẩn, cũng khiến trẻ hình thành tâm lý “muốn gì được nấy”. Hệ quả là khi bị trái ý, các em dễ dùng đến đe dọa hay bạo lực, kể cả với người lớn.

Thứ hai là đặc điểm tâm lý tuổi dậy thì. Đây là giai đoạn trẻ thường có cảm xúc thất thường, dễ bộc phát và luôn muốn khẳng định cái tôi, vai trò, cá tính trong tập thể. Nếu thiếu định hướng đúng, những nhu cầu này dễ dẫn đến hành vi lệch chuẩn hoặc mất kiểm soát.

Thứ ba, không ít trường hợp hành vi bộc phát xuất phát từ việc trẻ đã tích tụ những dồn nén tâm lý trong thời gian dài. Khi ngưỡng chịu đựng vượt quá giới hạn, chỉ cần một tác động nhỏ cũng đủ để châm ngòi cho phản ứng mạnh, thậm chí nguy hiểm.

PV: Hành động của nam sinh này phản ánh về kỹ năng quản lý xung đột, sự kìm chế cảm xúc hay môi trường giáo dục của trẻ, thưa ông? Làm thế nào để gia đình và nhà trường giúp trẻ nhận thức được hậu quả, điều chỉnh hành vi và phát triển khả năng kiểm soát cảm xúc tốt hơn? 

Chuyên gia tâm lý Lưu Văn Tuấn: Hành động này cho thấy trẻ đang thiếu nhận thức về những phẩm chất đạo đức nền tảng, đặc biệt là sự tôn trọng và lễ phép với thầy cô – những người trực tiếp nuôi dạy mình. Ngoài ra, trẻ cũng thiếu kỹ năng quản lý cảm xúc, kỹ năng giải quyết mâu thuẫn và xử lý vấn đề theo hướng tích cực.

Để khắc phục, gia đình và nhà trường cần giúp trẻ hình thành thói quen chịu trách nhiệm. Nghĩa là trẻ phải trực tiếp khắc phục hậu quả từ hành vi của mình, hoặc chịu một hình thức kỷ luật mang tính tích cực, tương xứng với mức độ vi phạm. Song song với đó, việc giáo dục và trang bị cho trẻ những kỹ năng mềm như giải quyết vấn đề, kiểm soát cảm xúc và ứng xử phù hợp là rất quan trọng, nhằm thay thế cho những hành vi lệch chuẩn trước đây.

GIA ĐÌNH VÀ NHÀ TRƯỜNG CẦN PHẢI CHÚ TRỌNG DẠY ĐẠO ĐỨC

PV: Nhiều người lo ngại trước sự “lạnh lùng” khi các em chứng kiến bạn có hành vi xấu với cô giáo mà không tích cực ngăn cản. Ở góc độ tâm lý xã hội, hiện tượng này được lý giải như thế nào thưa ông và nếu tình trạng vô cảm lan rộng, có thể tác động tiêu cực ra sao đến môi trường học đường?

Chuyên gia tâm lý Lưu Văn Tuấn: Trong tình huống cụ thể trên, khi bị học sinh tấn công, cô giáo đã yêu cầu các em khác ngồi yên để tránh làm bạn nam thêm kích động. Tuy nhiên, thực tế tôi từng chứng kiến không ít trường hợp học sinh tỏ ra thờ ơ, thậm chí lạnh lùng ngay cả khi bạo lực xảy ra với chính thầy cô, bạn học của mình.

Điều này có thể bắt nguồn từ việc trẻ thiếu kỹ năng nhận diện vấn đề, thiếu kỹ năng ứng phó và hỗ trợ khi đối diện hành vi bạo lực. Bên cạnh đó, tâm lý sợ hãi, sợ liên lụy, bị trả thù cũng khiến nhiều em dù biết rõ đó là hành vi sai trái nhưng không dám can thiệp.

Điều khiến tôi lo ngại nhất là một bộ phận học sinh dù nhận thức được nhưng vẫn chọn cách làm ngơ, thậm chí hùa theo. Đây là dấu hiệu cho thấy sự mai một về những giá trị đạo đức, truyền thống tốt đẹp vốn có, đồng thời phản ánh ảnh hưởng tiêu cực từ mạng xã hội và môi trường xung quanh.

Khi sự thờ ơ và thiếu gắn kết xảy ra, học sinh sẽ mất đi tình cảm đoàn kết, yêu thương, đùm bọc, tương thân tương ái – những giá trị vốn là truyền thống tốt đẹp của dân tộc, cũng là sức mạnh giúp chúng ta vượt qua mọi thử thách trong lịch sử.

Nếu chỉ còn giữ với nhau mối quan hệ mang tính học tập hay công việc, học sinh và cả thầy trò có nguy cơ rơi vào tình trạng xa cách. Ngoài giờ học, các em có thể không còn chơi cùng nhau, không trò chuyện, không quan tâm hay để ý đến nhau nữa. Môi trường học đường vì thế trở nên lạnh lẽo, xa lạ, mất đi sự gắn bó vốn có. Một tập thể như vậy rất dễ bị chia rẽ, mất sức đề kháng trước những tác động tiêu cực, từ đó dễ bị lôi kéo vào tệ nạn hoặc thậm chí là vi phạm pháp luật.

PV: Theo chuyên gia, gia đình và nhà trường cần làm gì để xây dựng lòng nhân ái, sự can đảm và tinh thần trách nhiệm cho học sinh khi đối diện với tình huống bất công hoặc bạo lực?

Chuyên gia tâm lý Lưu Văn Tuấn: Trước hết, cần tăng cường các hoạt động giáo dục về sự sẻ chia và trách nhiệm thông qua các chuyên đề kỹ năng sống, những câu chuyện gương người tốt – việc tốt hay lồng ghép trong các tiết học tại nhà trường. Thực tế hiện nay, nhiều gia đình và nhà trường dành quá ít thời gian cho việc bồi dưỡng phẩm chất đạo đức, tập trung quá nhiều vào học kiến thức phục vụ các kỳ thi, điều này khiến học sinh ít được bồi đắp những giá trị cốt lõi như nền tảng đạo đức, hiếu kính với cha mẹ và tôn sư trọng đạo, tinh thần trách nhiệm, lòng nhân ái.

Bên cạnh đó, cần xây dựng nội quy rõ ràng, áp dụng các hình thức kỷ luật tích cực, buộc trẻ phải chịu trách nhiệm với hành vi của mình thay vì người lớn gánh thay. Cha mẹ tuyệt đối không nên bao che hay làm ngơ trước hành vi lệch chuẩn, mà cần phối hợp chặt chẽ với nhà trường để giúp trẻ nhận ra lỗi sai và từng bước sửa đổi.

Trân trọng cảm ơn ông về những chia sẻ ý nghĩa!