Dân số, sức khỏe sinh sản và trách nhiệm với tương lai quốc gia

Triển khai đồng bộ, hiệu quả công tác dân số

Trong suốt chiều dài phát triển, Nhà nước luôn xác định công tác dân số, kế hoạch hóa gia đình và chăm sóc sức khỏe sinh sản là một trong những nhiệm vụ chiến lược, có ý nghĩa quyết định đối với chất lượng nguồn nhân lực và sự phát triển bền vững của đất nước.

Năm 1960 dân số Việt Nam 30,2 triệu người. Dân số tăng nhanh ảnh hưởng đến phát triển kinh tế xã hội, đặc biệt trong bối cảnh 2 miền Nam Bắc có những nhiệm vụ chiến lược riêng.

Ngày 26/12/1961, Chính phủ đã ban hành quyết định về việc "sinh đẻ có hướng dẫn". Việt Nam trở thành một trong những quốc gia đầu tiên ở châu Á thực hiện chương trình dân số kế hoạch hóa gia đình.

Từ những năm 1960, khi Việt Nam còn đối diện tình trạng bùng nổ dân số, chủ trương "mỗi gia đình 1–2 con" được triển khai rộng rãi, góp phần ổn định quy mô dân số và giảm gánh nặng cho kinh tế – xã hội. Bước sang giai đoạn đổi mới, các nghị quyết, chỉ thị của Đảng tiếp tục khẳng định dân số là yếu tố then chốt trong phát triển quốc gia. Đặc biệt, Nghị quyết số 21-NQ/TW (năm 2017) của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII đã đánh dấu bước chuyển quan trọng: từ chính sách kế hoạch hóa gia đình sang chiến lược dân số và phát triển.

Theo tinh thần Nghị quyết, dân số không chỉ được nhìn nhận ở khía cạnh quy mô, mà còn ở chất lượng, cơ cấu, phân bố và mối quan hệ mật thiết với phát triển kinh tế – xã hội. Đây là cách tiếp cận mới, toàn diện, phù hợp với thực tiễn Việt Nam đang bước vào giai đoạn già hóa dân số, trong khi vẫn cần tận dụng "cơ cấu dân số vàng" để tạo lợi thế phát triển.

Trên cơ sở đường lối của Đảng, Nhà nước đã ban hành hàng loạt chính sách, pháp luật quan trọng: Pháp lệnh Dân số, các Chiến lược Dân số – Sức khỏe sinh sản, Luật Bảo hiểm y tế, Luật Hôn nhân và Gia đình, Luật Trẻ em, cùng các nghị định, thông tư liên quan. Những chính sách này nhấn mạnh quyền của mỗi cặp vợ chồng trong việc quyết định số con và thời điểm sinh con, đồng thời đề cao trách nhiệm của Nhà nước trong việc bảo đảm dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản công bằng, chất lượng và dễ tiếp cận.

Các chính sách ưu tiên tập trung vào: Mở rộng dịch vụ kế hoạch hóa gia đình, bảo đảm bình đẳng cho mọi đối tượng, nhất là phụ nữ, trẻ em gái, vị thành niên, người nghèo và đồng bào dân tộc thiểu số; Đưa giáo dục giới tính, sức khỏe sinh sản vào nhà trường; tăng cường truyền thông, tư vấn, nâng cao nhận thức cộng đồng; Khuyến khích sinh đủ hai con tại những địa bàn có mức sinh thấp, đồng thời quản lý chặt chẽ tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh; Hoàn thiện mạng lưới y tế cơ sở, nâng cao năng lực chăm sóc sức khỏe sinh sản từ cộng đồng.

Mới đây, Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Thành Long ký Quyết định số 1745/QĐ-TTg ngày 15/8/2025 của Thủ tướng Chính phủ ban hành kế hoạch thực hiện Kết luận số 149-KL/TW ngày 10/4/2025 của Bộ Chính trị về đẩy mạnh thực hiện Nghị quyết số 21-NQ/TW ngày 25/10/2017 của Hội nghị lần thứ 6 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về công tác dân số trong tình hình mới.

Mục đích của kế hoạch nhằm tổ chức quán triệt và triển khai nghiêm túc, đồng bộ, hiệu quả Kết luận số 149-KL/TW nhằm đẩy mạnh, nâng cao hiệu quả công tác dân số và phát triển trong tình hình mới. Đồng thời, phát huy sức mạnh tổng hợp của hệ thống chính trị và các tầng lớp nhân dân, tăng cường công tác phối hợp liên ngành giữa các bộ, ngành Trung ương và địa phương trong tổ chức thực hiện Kết luận số 149-KL/TW.

Những chính sách trên khẳng định quyết tâm của Nhà nước trong việc nâng cao chất lượng dân số, hướng tới mục tiêu xây dựng một xã hội văn minh, bền vững.

Nỗi lo mang thai ngoài ý muốn và thực trạng phá thai

Bên cạnh những thành tựu đạt được, công tác dân số và sức khỏe sinh sản vẫn đối diện nhiều thách thức. Tình trạng mang thai ngoài ý muốn, đặc biệt trong lứa tuổi vị thành niên và thanh niên vẫn ở mức đáng báo động. Theo số liệu của Hội Kế hoạch hóa gia đình Việt Nam, trung bình mỗi năm cả nước có gần 300.000 ca phá thai, chủ yếu ở độ tuổi 15 - 19, trong đó 60-70% là học sinh, sinh viên.

Phá thai không an toàn có thể gây ra những hệ lụy nghiêm trọng như tổn thương cơ quan sinh sản, viêm nhiễm, tăng nguy cơ vô sinh, thậm chí tử vong. Với lứa tuổi vị thành niên, khi thể chất và tâm lý chưa hoàn thiện, hậu quả càng nặng nề hơn. Không ít em gái sau phá thai phải đối diện với trầm cảm, mặc cảm và khó hòa nhập trở lại cuộc sống bình thường.

Đây không chỉ là vấn đề y tế, mà còn là câu chuyện xã hội, đạo đức và chất lượng dân số. Một thế hệ trẻ thiếu kiến thức và kỹ năng phòng tránh thai an toàn sẽ cản trở mục tiêu nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.

Bác sĩ Mai Xuân Phương - nguyên Phó Vụ trưởng Vụ Truyền thông và Giáo dục, Tổng cục Dân số, Bộ Y tế nhấn mạnh: Phá thai không phải là biện pháp tránh thai, mà chỉ là giải pháp cuối cùng khi mang thai ngoài ý muốn. Giải pháp bền vững nhất là phòng ngừa từ sớm thông qua giáo dục giới tính toàn diện, trang bị kiến thức về quan hệ an toàn và sử dụng biện pháp tránh thai hiện đại.

Nếu buộc phải phá thai, cần được thực hiện sớm, an toàn tại cơ sở y tế hợp pháp. Đặc biệt, với trẻ vị thành niên, phải có tư vấn kỹ lưỡng, bảo đảm quyền riêng tư và hỗ trợ tâm lý đi kèm.

“Chăm sóc sau phá thai cũng rất quan trọng: người trong cuộc cần được tư vấn sử dụng biện pháp tránh thai để phòng ngừa tái diễn, đồng thời nhận hỗ trợ tâm lý nhằm giảm bớt sang chấn và mặc cảm. Với nhóm vị thành niên, sự đồng hành từ gia đình, nhà trường và cộng đồng là chỗ dựa quan trọng, giúp các em không phải đối diện một mình trước những quyết định hệ trọng”, bác sĩ Mai Xuân Phương nhấn mạnh.

Chủ động tránh thai là giải pháp hiệu quả nhất để phòng ngừa mang thai ngoài ý muốn và giảm phá thai. Việc sử dụng các biện pháp tránh thai hiện đại, an toàn không chỉ giúp bảo vệ sức khỏe phụ nữ, mà còn giảm áp lực cho hệ thống y tế, góp phần cải thiện chất lượng dân số.

Dân số là yếu tố quyết định sự phát triển bền vững của quốc gia. Mỗi chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về công tác dân số đều hướng tới mục tiêu cao nhất: xây dựng một thế hệ người Việt Nam khỏe mạnh, có tri thức, giàu khát vọng và trách nhiệm với tương lai đất nước.

Để hiện thực hóa điều đó, việc phòng ngừa mang thai ngoài ý muốn, giảm phá thai, chăm sóc sức khỏe sinh sản cho phụ nữ và vị thành niên cần được coi là trách nhiệm chung của cả hệ thống chính trị, các tổ chức xã hội và từng gia đình. Mỗi người dân, đặc biệt là giới trẻ, cần được trang bị đầy đủ kiến thức, kỹ năng và thái độ đúng đắn để chủ động bảo vệ sức khỏe, hạnh phúc của bản thân và cộng đồng.