Khoảng trống pháp luật trước thủ đoạn dụ dỗ trẻ em trên mạng

LTS: Hiện nay, trẻ em đang đối diện với rất nhiều cạm bẫy ẩn sau màn hình điện thoại, máy tính bảng, đặc biệt là tình trạng dụ dỗ, bắt cóc qua mạng xã hội, lừa đảo chiếm đoạt tài sản, hình ảnh nhạy cảm... để lại hậu quả đau lòng. Nhưng điều đáng lo hơn cả là những mầm họa ấy không chỉ bắt đầu từ sự tò mò - thiếu hiểu biết của trẻ nhỏ mà còn do sự chủ quan, thiếu giám sát từ gia đình – nơi lẽ ra phải là pháo đài đầu tiên bảo vệ các em.

Trước thực trạng vô cùng đáng lo ngại này, Tạp chí Trẻ em Việt Nam khởi đăng tuyến bài "BẮT CÓC ONLINE - TỘI ÁC TRONG BÓNG TỐI", lần theo từng mắt xích trong chuỗi nguy hiểm: từ sự lỏng lẻo của gia đình, sự thờ ơ từ các nền tảng mạng xã hội, đến những khoảng trống trong pháp luật – để cùng nhìn rõ vấn đề và tìm giải pháp bảo vệ trẻ em trước hiểm họa bắt cóc thời đại số.

Bài 4: KHOẢNG TRỐNG PHÁP LUẬT TRƯỚC THỦ ĐOẠN DỤ DỖ TRẺ EM TRÊN MẠNG

**********

Trong thời đại số, internet mở ra nhiều cơ hội học tập và giải trí cho trẻ em, nhưng cũng tiềm ẩn vô số nguy cơ. Một trong những mối đe dọa nghiêm trọng nhất là các thủ đoạn "bắt cóc online" - dụ dỗ, lừa gạt trẻ em qua mạng – từ giả danh bạn bè đến gạ gẫm, ép buộc gửi hình ảnh nhạy cảm. Chia sẻ với Tạp chí Trẻ em Việt Nam, TS.LS Đặng Văn Cường - Ủy viên Ban Chấp hành Hội Bảo vệ quyền trẻ em Việt Nam nhận định, dù mức độ tinh vi ngày càng tăng, khung pháp lý hiện hành vẫn còn nhiều khoảng trống, chưa đủ sức răn đe và bảo vệ trẻ em trước những hành vi xâm hại mới này. Đây là hồi chuông cảnh tỉnh về sự cần thiết phải hoàn thiện pháp luật và tăng cường nhận thức cộng đồng để bảo vệ thế hệ tương lai.

LỖ HỔNG PHÁP LÝ TRONG BẢO VỆ TRẺ EM TRÊN KHÔNG GIAN MẠNG

PV: Thưa luật sư, hiện nay hành vi dụ dỗ, bắt cóc trẻ em không chỉ diễn ra ngoài đời mà còn phổ biến trên môi trường mạng. Về mặt pháp lý, nhóm hành vi này đang được điều chỉnh như thế nào?

TS. LS. Đặng Văn Cường: Theo pháp luật Việt Nam, trẻ em là người chưa đủ 16 tuổi. Cha mẹ hoặc người giám hộ có trách nhiệm bảo vệ, chăm sóc, giáo dục, quản lý việc đi lại, cư trú, học tập, bảo đảm an toàn thân thể, tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm và tài sản của trẻ. Cơ sở pháp lý được quy định trong Hiến pháp, Bộ luật Dân sự, Luật Trẻ em và Luật Hôn nhân và Gia đình.

Luật Trẻ em xác định bảo vệ trẻ em là việc áp dụng biện pháp phù hợp để các em sống an toàn, lành mạnh, phòng ngừa, ngăn chặn và xử lý hành vi xâm hại. Luật cũng nghiêm cấm: tước đoạt quyền sống; bỏ rơi, mua bán, bắt cóc, chiếm đoạt; xâm hại tình dục, bạo lực, lạm dụng, bóc lột… đối với trẻ em.

Luật Hôn nhân và Gia đình (Điều 69) quy định cha mẹ phải thương yêu, tôn trọng ý kiến con; chăm lo giáo dục để con phát triển thể chất, trí tuệ, đạo đức; trông nom, nuôi dưỡng, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp. Điều 70 quy định con được cha mẹ thương yêu, tôn trọng, học tập, phát triển toàn diện; con chưa thành niên có quyền sống chung với cha mẹ.

Như vậy, pháp luật quy định là cha mẹ có quyền và nghĩa vụ bảo vệ, chăm sóc, giáo dục con cái. Có quyền quyết định đến việc đi lại, cư trú và thực hiện các quyền công dân của con cái. Nghiêm cấm hành vi hành hạ, ngược đãi, xâm phạm đến các quyền cơ bản của công dân trong đó có quyền trẻ em của trẻ em theo quy định của pháp luật.

Pháp luật cũng quy định các cơ chế để bảo vệ trẻ em không chỉ trong đời sống xã hội mà còn bảo vệ trẻ em trên không gian mạng. Trẻ em được quyền tham gia các hoạt động trên không gian mạng có sự giám sát của cha mẹ tùy thuộc vào độ tuổi. Và vấn đề bảo vệ trẻ em trên không gian mạng được pháp luật quy định cụ thể để đảm bảo sự phát triển lành mạnh về thể chất, tinh thần.

Đối với các hoạt động trên không gian mạng thì các chủ thể đều phải tuân thủ các quy định của pháp luật trong đó có Luật An ninh mạng. Hành vi đưa thông tin sai sự thật, quấy rối, đe dọa, xúc phạm người khác trên không gian mạng là hành vi vi phạm pháp luật, vi phạm Điều 8 Luật An ninh mạng. Bởi vậy, tùy mức độ, hành vi xâm phạm trẻ trên mạng có thể bị xử phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự.

PV: Ở góc độ pháp lý, đâu là lỗ hổng lớn nhất trong bảo vệ trẻ em trên không gian mạng, đặc biệt khi đối mặt với các hành vi dụ dỗ, lôi kéo, lừa đảo qua mạng?

TS. LS. Đặng Văn Cường: Bảo vệ trẻ em trên không gian mạng phải bắt đầu từ chính sách, tiếp tới là hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật, tuyên truyền phổ biến giáo dục pháp luật và tổ chức thực hiện pháp luật. Kết quả thực hiện pháp luật sẽ soi lại chính sách, để hoàn thiện chính sách, sửa đổi bổ sung văn bản quy phạm pháp luật và tiếp tục tổ chức thực hiện theo một quy trình khép kín sao cho chính sách và pháp luật phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế xã hội ở mỗi thời kỳ, đảm bảo hiệu quả trong công tác quản lý và tạo động lực cho sự phát triển của xã hội.

Việt Nam đã sớm gia nhập Công ước Quốc tế về quyền trẻ em, hệ thống pháp luật ngày càng hoàn thiện, nhưng tốc độ công nghệ khiến luật truyền thống khó bắt kịp.

Thách thức hiện nay là nội dung độc hại tràn lan: game bạo lực, clip kinh dị, văn hóa phẩm đồi trụy, hình ảnh phản cảm… “Giang hồ mạng” tạo ảnh hưởng lệch lạc, khiến trẻ dễ thần tượng và bắt chước.

Việt Nam hiện đang có tỷ lệ truy cập internet rất cao, với số người sử dụng mạng lớn, điều này tạo ra cơ hội để nâng cao nhận thức, tiếp cận tri thức và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng của các thiết bị thông minh kết nối internet, như điện thoại, iPad và TV, khiến trẻ em dễ dàng tiếp cận với mạng internet thông qua các thiết bị cá nhân. Trong khi mạng internet giống như một "chợ" rộng lớn, thiếu kiểm soát, nơi chứa đựng nhiều nội dung không phù hợp cho trẻ em, việc trẻ tự do tiếp cận thông tin mà không có sự giám sát của nhà trường, phụ huynh hoặc thầy cô là điều đáng lo ngại.

Khi trẻ em thiếu sự kiểm soát về nội dung, thời gian và cách sử dụng thiết bị thông minh, chúng rất dễ bị cuốn vào các trò chơi điện tử, nghiện điện thoại, hoặc tiếp xúc với các thông tin và văn hóa độc hại. Điều này có thể ảnh hưởng tiêu cực đến nhận thức, đạo đức và sự phát triển nhân cách của trẻ. Chính vì vậy, việc quản lý trẻ em trên không gian mạng vẫn còn nhiều lỗ hổng, từ việc chưa hoàn thiện chính sách và pháp luật bảo vệ trẻ em, đến nhận thức chưa đầy đủ của cha mẹ về sự an toàn của con cái trên mạng. Thêm vào đó, các đối tượng xấu ngày càng nhắm vào trẻ em để thực hiện hành vi lừa gạt, dụ dỗ, bắt cóc và các hành vi vô nhân đạo khác.

CẦN CÓ CƠ CHẾ PHÒNG NGỪA CHẶT CHẼ HƠN

PV: Nhiều vụ dụ dỗ qua mạng không xử lý hình sự vì thiếu chứng cứ hoặc chưa có hậu quả. Đây có phải khoảng trống pháp luật?

TS. LS. Đặng Văn Cường: Bộ luật Hình sự có tội danh xử lý hành vi xâm phạm trẻ em như: giết người dưới 16 tuổi, dâm ô, hiếp dâm, giao cấu trái phép… Nhưng hành vi dụ dỗ, lôi kéo trên mạng hiện chủ yếu xử phạt hành chính theo Nghị định 15 hoặc các văn bản liên quan.

Các hành vi dâm ô, đồi trụy đã có chế tài hình sự, song thu thập chứng cứ điện tử rất khó. Do đó, cần nghiên cứu bổ sung các hành vi nguy hiểm này vào Bộ luật Hình sự, đặc biệt là dụ dỗ trẻ rời nơi cư trú, bỏ nhà đi.

Tội phạm công nghệ cao nhắm vào trẻ cần bị xử lý nghiêm khắc; nhà mạng, nền tảng số phải phối hợp với cơ quan bảo vệ pháp luật, kịp thời thu thập chứng cứ, xử lý để bảo vệ trẻ.

PV: Các quy định hiện hành đã đủ tập trung vào phòng ngừa sớm chưa, hay vẫn thiên về xử lý hậu quả, thưa Luật sư?

TS. LS. Đặng Văn Cường: Mặc dù các quy định về bảo vệ trẻ trên mạng đang dần hoàn thiện, nhưng phòng ngừa sớm vẫn là khoảng trống. Kiểm soát trẻ dùng điện thoại, mạng xã hội chưa tốt khiến việc bảo vệ gặp khó khăn.

Các vụ lôi kéo vào hoạt động đồi trụy, lừa gạt chiếm đoạt tài sản… ngày càng phức tạp. Trẻ tự do dùng điện thoại không giám sát dễ tiếp cận nội dung độc hại, ảnh hưởng tâm lý, sức khỏe, nhân cách, thậm chí bị bán ra nước ngoài.

Theo tôi cần phải hoàn thiện chính sách từ sớm, từ xa, tăng giải pháp phòng ngừa, ngăn chặn trẻ vào tình huống rủi ro. Trong đó, cần phải có sự vào cuộc của rất nhiều cơ quan chức năng, đơn vị viễn thông, các đơn vị cung cấp dịch vụ mạng xã hội, nhà trường, các cơ quan có chức năng nhiệm vụ bảo vệ trẻ em và quan trọng nhất là của các bậc cha mẹ, để trẻ em được sống trong môi trường an toàn, trong đó có an toàn trên không gian mạng.

PV: Ông đánh giá thế nào về mức xử phạt hiện nay? 

TS. LS. Đặng Văn Cường: Trước đây, dụ dỗ, lôi kéo trẻ bỏ nhà đi lang thang dưới mọi hình thức bị phạt 3–5 triệu đồng theo Nghị định 144/2013/NĐ-CP.

Theo Nghị định 144/2021/NĐ-CP (áp dụng trong lĩnh vực trẻ em), hành vi dụ dỗ, lôi kéo, ép buộc trẻ em bỏ học hoặc nghỉ học (dù không rõ là qua mạng hay ngoài đời) bị xử phạt cảnh cáo hoặc phạt tiền từ 3 triệu đến 5 triệu đồng.

Điều 325 Bộ luật Hình sự quy định người từ 18 tuổi dụ dỗ, mua chuộc, đe dọa, ép buộc người dưới 18 tuổi phạm tội hoặc sống sa đọa bị phạt tù 1–5 năm; nếu phạm tội có tổ chức, nhiều nạn nhân, nạn nhân dưới 13 tuổi… thì 3–7 năm. Có thể kèm phạt tiền 10–100 triệu đồng.

Tuy nhiên, hiện nay hành vi dụ dỗ lôi kéo trẻ em trên không gian mạng bỏ nhà ra đi hoặc dụ dỗ trẻ em chơi game, lôi kéo vào các hoạt động có tính chất dâm ô, đồi trụy, không phù hợp với truyền thống, văn hóa, đạo đức, thuần phong mỹ tục thì chưa có chế tài cụ thể để xử lý. Đây là khoảng trống cần bổ sung, cả hành chính và hình sự, với hướng nghiêm minh, răn đe cao.

PV: Một số quốc gia đã định danh “dụ dỗ trẻ qua mạng” là tội độc lập. Theo Luật sư, Việt Nam có thể học hỏi được gì từ các mô hình pháp luật này?

TS. LS. Đặng Văn Cường: Pháp luật là quy tắc xử sự chung do Nhà nước ban hành, luôn gắn với thực tiễn xã hội. Khi xuất hiện quan hệ mới, Nhà nước ban hành luật điều chỉnh; có thể học kinh nghiệm quốc tế, nhưng phải phù hợp văn hóa, điều kiện trong nước.

Ở Mỹ, theo Protect Act và các đạo luật liên bang liên quan, chỉ cần người lớn tiếp cận, nhắn tin, gợi ý hoặc sắp xếp gặp trẻ dưới 18 tuổi với ý đồ xấu là đã phạm tội. Anh, Úc, Canada có luật “child grooming” bao gồm cả gửi hình khiêu dâm, xây dựng quan hệ để dụ dỗ, dẫn dụ trẻ chia sẻ thông tin cá nhân.

Ở nhiều quốc gia hiện nay đang hoàn thiện các văn bản quy phạm pháp luật để bảo vệ trẻ em trên không gian mạng, xu hướng là bảo vệ từ sớm, từ xa, tăng phòng ngừa và nâng chế tài với hành vi xâm hại trẻ trên mạng. Việt Nam cần hoàn thiện luật, thể chế hóa chính sách bảo vệ trẻ em trên không gian mạng hiệu quả hơn.

Trân trọng cảm ơn ông!