Thách thức của công tác dân số hiện nay: Sự chênh lệch mức sinh giữa các vùng và tình trạng mức sinh thấp 

Theo báo cáo của Bộ Y tế, hiện nay tình trạng kết hôn muộn, sinh con muộn, sinh ít con hoặc không muốn sinh con ngày càng phổ biến, đặc biệt tại các đô thị và vùng có mức sinh thấp. Các chính sách hỗ trợ, khuyến khích sinh đủ hai con ở nhiều địa phương còn hạn chế, chủ yếu đang trong giai đoạn xây dựng hoặc thí điểm, chưa đủ mạnh để tạo chuyển biến rõ rệt và bền vững. 

Bên cạnh các kết quả đạt được, mức sinh thấp tiếp tục là thách thức lớn nhất của công tác dân số hiện nay. Báo cáo cho thấy tổng tỷ suất sinh năm 2025 chỉ đạt 1,93 con/phụ nữ, thấp hơn mức sinh thay thế và có xu hướng tiếp tục giảm trong thời gian tới khiên cho công tác dân số Việt Nam đang đứng trước nhiều thách thức lớn như mức sinh giảm dưới mức thay thế, già hóa dân số nhanh và mất cân bằng giới tính khi sinh vẫn ở mức cao. Hiện tại, Bộ Y tế đang hoàn thiện thể chế, bảo đảm nguồn lực và triển khai đồng bộ các giải pháp nâng cao chất lượng dân số. 

Tại hội nghị, Thứ trưởng Bộ Y tế Đỗ Xuân Tuyên nhấn mạnh, trong năm 2025, công tác dân số tiếp tục nhận được sự quan tâm đặc biệt của Đảng, Nhà nước với nhiều chủ trương, chính sách quan trọng được ban hành.

Bộ Chính trị, Chính phủ và Quốc hội đã thông qua các nghị quyết, chương trình hành động nhằm cụ thể hóa định hướng chiến lược về dân số và phát triển, chăm sóc sức khỏe nhân dân giai đoạn 2026–2035, tạo nền tảng quan trọng để nâng cao chất lượng dân số, phục vụ phát triển kinh tế – xã hội bền vững.

Theo Thứ trưởng Đỗ Xuân Tuyên, những năm qua, công tác dân số đã đạt được nhiều kết quả tích cực, góp phần cải thiện chất lượng cuộc sống của người dân. Tuy nhiên, thực tiễn vẫn đặt ra nhiều thách thức, trong đó nổi bật là sự chênh lệch mức sinh giữa các vùng, tình trạng mức sinh thấp kéo dài tại các đô thị, khu công nghiệp, trong khi một số địa bàn miền núi, vùng đồng bào dân tộc thiểu số vẫn còn mức sinh cao, tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống chưa được khắc phục triệt để.

Cũng tại hội nghị, bà Nguyễn Hoàng Anh, Phó Trưởng ban Tuyên giáo Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, khẳng định công tác dân số có vai trò đặc biệt quan trọng đối với sự phát triển bền vững của đất nước. Đầu tư cho dân số chính là đầu tư cho tương lai, bởi chất lượng dân số quyết định trực tiếp đến chất lượng nguồn nhân lực, tăng trưởng kinh tế, tiến bộ xã hội, quốc phòng - an ninh và sự phát triển lâu dài của quốc gia. Trong bối cảnh Luật Dân số đã được Quốc hội thông qua, cùng với Chương trình mục tiêu quốc gia chăm sóc sức khỏe dân số và phát triển giai đoạn 2026–2035 và nhiều nghị quyết, kết luận quan trọng về bảo vệ, chăm sóc sức khỏe nhân dân, cho thấy sự quan tâm rất lớn của Đảng và Nhà nước đối với công tác dân số hiện nay. 

Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức thành viên sẽ tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động, nâng cao nhận thức, thay đổi hành vi của người dân về dân số và phát triển.

Chia sẻ tại hội nghị, ông Lê Thanh Dũng, Cục trưởng Cục Dân số (Bộ Y tế) cho biết, mức sinh trung bình của mỗi phụ nữ hiện là 1,93 con, tăng nhẹ so với năm 2024 (1,91 con - mức thấp nhất trong lịch sử) nhưng vẫn thấp hơn mức sinh thay thế 2,1 con. Luật Dân số có hiệu lực từ ngày 1-7-2026, quy định nhiều nội dung mới như duy trì mức sinh thay thế, giảm mất cân bằng giới tính khi sinh, thích ứng với già hóa dân số và nâng cao chất lượng dân số. Luật bãi bỏ quy định hạn chế số con, khuyến khích sinh đủ hai con; đồng thời bỏ cụm từ "mỗi cặp vợ chồng chỉ nên có từ một đến hai con. Thay vào đó, Nhà nước thực hiện chính sách duy trì mức sinh thay thế, bình quân mỗi phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ sinh 2,1 con. Quyền quyết định số con, thời điểm sinh và khoảng cách sinh thuộc về mỗi cá nhân, cặp vợ chồng.

Sự thay đổi này có thể giúp mức sinh tăng nhẹ trong ngắn hạn, song về lâu dài, xu hướng giảm sinh vẫn hiện hữu do tác động của đô thị hóa, áp lực kinh tế và  lối sống của giới trẻ ngày nay. Để thay đổi được những hạn chế này, thời gian tới, Bộ Y tế sẽ tăng cường truyền thông, vận động các cặp vợ chồng sinh đủ hai con. Ông Dũng chia sẻ.

Để công tác dân số ngày càng hiệu quả, trọng tâm hiện nay là tuyên truyền ý nghĩa của việc sinh đủ hai con, chăm sóc sức khỏe sinh sản, xây dựng gia đình no ấm, tiến bộ, hạnh phúc; Chú trọng nâng cao chất lượng dân số, quan tâm hơn đến phụ nữ, trẻ em, người cao tuổi; Phát huy vai trò của thanh niên trong chuẩn bị tiền hôn nhân, xây dựng gia đình bền vững; Đồng thời tăng cường trách nhiệm của các tổ chức đoàn thể trong triển khai các hoạt động dân số tại cơ sở.