Từ Nghị quyết đến hành động: Khi công tác dân số trở thành nhiệm vụ của toàn xã hội

Nghị quyết mở đường – Trung ương quyết tâm

Trong bối cảnh dân số Việt Nam đang bước vào giai đoạn mới — không chỉ là bài toán quy mô dân số, mà là thách thức phát triển nhân lực, chất lượng dân số và phát triển bền vững — Nghị quyết số 21-NQ/TW ngày 25/10/2017 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII và Kết luận số 149-KL/TW ngày 10/4/2025 của Bộ Chính trị trở thành kim chỉ nam định hướng cho công tác dân số hiện nay.

Nghị quyết 21‑NQ/TW đã vạch ra một tầm nhìn dân số mới — từ “kế hoạch hóa gia đình” truyền thống sang “dân số và phát triển”, lấy con người làm trung tâm, coi trọng cơ cấu, phân bố và chất lượng dân số. Kết luận 149‑KL/TW tiếp bước quan điểm này, nhấn mạnh sự lãnh đạo của Đảng ở mọi cấp; kêu gọi phối hợp liên ngành giữa các bộ, ngành, địa phương; đồng thời xác định rõ các nhiệm vụ chiến lược như tuyên truyền, nâng cao chất lượng dân số và xây dựng các dịch vụ dân số phù hợp thời kỳ mới.

Cùng với đó, ngày 10/4/2025, Bộ Chính trị chính thức ban hành Kết luận 149-KL/TW, khẳng định: công tác dân số là nhiệm vụ chiến lược, vừa cấp thiết, vừa lâu dài, là “sự nghiệp của toàn Đảng, toàn dân và toàn hệ thống chính trị.” Trong đó, các cấp uỷ, chính quyền, đoàn thể được yêu cầu quán triệt sâu sắc quan điểm chuyển trọng tâm chính sách dân số, đổi mới phương thức lãnh đạo, và chủ động xây dựng Chương trình mục tiêu quốc gia về chăm sóc sức khỏe, dân số và phát triển giai đoạn 2026–2035.

Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan (trong vai trò là người đứng đầu cơ quan quản lý nhà nước về dân số) đã nhiều lần nhấn mạnh: “Công tác dân số phải được tích hợp sâu hơn vào kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của từng địa phương. Chúng ta không chỉ dừng lại ở việc duy trì mức sinh thay thế, mà phải tập trung giải quyết vấn đề chất lượng giống nòi, già hóa dân số và mất cân bằng giới tính khi sinh. Việc ban hành Kết luận 149-KL/TW chính là yêu cầu cao nhất để cả hệ thống chính trị cùng hành động, đảm bảo nguồn lực tài chính và nhân sự cho các chương trình sàng lọc trước sinh, sơ sinh, và chăm sóc sức khỏe người cao tuổi".

Quan điểm này hoàn toàn phù hợp với tinh thần chỉ đạo của Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh. Tại một phiên họp của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về dự án luật liên quan đến dân số, bà đã yêu cầu: “Phải có chính sách để phục vụ cho việc chuyển mạnh từ kế hoạch hóa gia đình sang dân số và phát triển. Đặc biệt, cần hoàn thiện quy định về duy trì mức sinh thay thế theo hướng có các biện pháp tổng thể, căn cơ, nhằm đạt được mục tiêu bền vững, đồng thời đảm bảo công bằng trong thụ hưởng chính sách dân số giữa các vùng miền.” Điều này ngụ ý rằng các địa phương có mức sinh thấp (như TP.HCM, Hà Nội) phải có chính sách khuyến khích đặc thù (ví dụ: hỗ trợ nhà ở, thuế), trong khi các vùng mức sinh cao vẫn cần duy trì tuyên truyền giảm sinh hợp lý.

Sự đồng lòng này còn được thể hiện qua lời kêu gọi của Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà (tại Hội nghị triển khai Kết luận 149): “Công tác dân số không thể chỉ là trách nhiệm của ngành Y tế. Nó phải là nhiệm vụ của tất cả các Bộ, ngành liên quan – từ Bộ Giáo dục và Đào tạo (đảm bảo chất lượng nguồn nhân lực), Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội (đảm bảo an sinh xã hội cho người cao tuổi), đến Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (tuyên truyền, lan tỏa các giá trị gia đình mới). Chỉ khi có phối hợp liên ngành chặt chẽ và nguồn lực được phân bổ hợp lý, chúng ta mới có thể giải quyết được các thách thức phức tạp của dân số trong thời kỳ mới.”

Những ý kiến chỉ đạo từ Trung ương đã tạo hành lang pháp lý và động lực chính trị mạnh mẽ, thúc đẩy các địa phương chuyển đổi từ tư duy quản lý hành chính sang tư duy phát triển bền vững.

Nhiều tỉnh, thành đã bắt tay thực hiện công tác dân số

Ngay từ khi còn là tỉnh Đắk Nông, Sở Y tế tỉnh này đã yêu cầu các cấp uỷ đảng trực thuộc “tăng cường quán triệt, tuyên truyền” Kết luận 149 để mỗi tổ chức, cơ quan, người dân hiểu rõ vai trò chiến lược của dân số trong phát triển bền vững. Cho đến nay, khi tham gia vào đơn vị hành chính mới thuộc tỉnh Lâm Đồng, các nhiệm vụ này không những không bị ngắt quãng mà còn tiếp tục phát triển với nhiệm vụ trong không gian mới.

Tại Quảng Ngãi, UBND tỉnh đã ban hành Kế hoạch số 17/KH-UBND (09/8/2025) để triển khai toàn diện các nội dung của Kết luận 149, bao gồm tuyên truyền, vận động, phát triển mạng lưới dịch vụ dân số, chăm sóc sức khỏe bà mẹ, trẻ em.

Một trong năm nhóm giải pháp trọng tâm được xác định trong kế hoạch thực thi Kết luận 149 là: “tổ chức thực hiện đồng bộ, hiệu quả mạng lưới cung cấp dịch vụ dân số; chăm sóc người cao tuổi; dịch vụ y tế sinh sản; nâng cao năng lực đội ngũ công tác dân số; hoàn thiện hệ thống dữ liệu dân số.” Nhờ vậy, công tác dân số đang được triển khai không chỉ từ cấp trên mà lan sâu xuống cơ sở, từ chính quyền đến cộng đồng.

Sự tham gia của các địa phương là minh chứng sống cho tinh thần cả xã hội vào cuộc. Ủy ban nhân dân xã Chí Minh (Hải Phòng) đã ban hành Kế hoạch triển khai Kết luận 149 vào tháng 10/2025, xác định tuyên truyền dân số như một nhiệm vụ trọng điểm, bằng nhiều hình thức đa dạng.

Ở một thành phố lớn, Hà Nội, Ban Dân số – Phát triển cũng đã triển khai chiến dịch truyền thông vào năm 2025 liên quan đến Kết luận 149. Trang Dân số Hà Nội cho biết chiến dịch bao gồm tư vấn, tuyên truyền tại các khu dân cư, đặc biệt là về dân số và phát triển – thể hiện sự tham gia của chính quyền địa phương trong việc đưa nhận thức dân số đến toàn xã hội.

Trong đó, Hà Nội đã khẳng định việc “Tận dụng lợi thế của truyền thông số, truyền thông xã hội với tiêu chí đa dạng về nội dung, phong phú về hình thức, sát với thực tiễn và phù hợp với từng đối tượng, từng vùng, miền để chuyển tải các chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước và kiến thức về dân số tới từng người dân nhằm nâng cao nhận thức, thay đổi hành vi về dân số và phát triển” là một trong những giải pháp quan trong trong việc đổi mới tuyên truyền dân số.

Thậm chí, Đảng ủy Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch cũng vào cuộc, ra công văn chỉ đạo quán triệt quan điểm của Kết luận 149 trong toàn bộ cơ quan, chi bộ để lan tỏa nhận thức về dân số như “yếu tố trung tâm của phát triển bền vững.”

Thực tế này cho thấy, từ nghị quyết đến hành động không còn là câu nói suông. Công tác dân số đang trở thành nhiệm vụ của toàn xã hội – của các cấp ủy, đoàn thể, cơ quan nhà nước và cả mỗi người dân. Những nỗ lực tuyên truyền, vận động, xây dựng dịch vụ dân số thân thiện đang dần biến mục tiêu chính sách thành giá trị sống.

Chặng đường dài cần sự đồng lòng

 “Từ nghị quyết đến hành động” là một chặng đường dài cần sự đồng lòng của toàn đảng, toàn dân. Khi cả hệ thống chính trị — từ Trung ương đến cơ sở, từ đảng bộ, chính quyền, đến người dân — cùng chung tay, công tác dân số sẽ thực sự trở thành nhiệm vụ của toàn xã hội. Kết luận 149‑KL/TW là bước khởi đầu mạnh mẽ, nhưng hành động thực tế, sự cam kết lâu dài của các địa phương mới là chìa khóa để Việt Nam xây dựng một dân số chất lượng, phát triển bền vững.

Việc quán triệt Kết luận 149 đến từng cơ sở vẫn còn gặp khó khăn ở nhiều nơi, đặc biệt là tại vùng sâu, vùng xa và khu dân tộc thiểu số.

Việc xây dựng kế hoạch, huy động nguồn lực thực hiện năm nhóm giải pháp trọng tâm cũng đặt ra yêu cầu cao về năng lực lãnh đạo, phối hợp liên ngành và giám sát thực thi.

Hơn nữa, tuy dân số và phát triển đã trở thành mục tiêu trung tâm, nhưng để đảm bảo chuyển hóa sang “chất lượng dân số”, cần tiếp tục đầu tư cho hệ thống y tế, giáo dục – đặc biệt là giáo dục SKSS ở vị thành niên, phát triển dữ liệu dân số và xây dựng mạng lưới dân số linh hoạt, đáp ứng nhu cầu thực tế.

Có thể nói, Kết luận 149-KL/TW là bệ đỡ pháp lý mạnh mẽ để Nghị quyết 21 được hiện thực hóa sâu rộng. Khi mỗi người dân, mỗi gia đình và mỗi địa phương đều tham gia, công tác dân số không chỉ là nhiệm vụ chuyên ngành mà thực sự là công việc của toàn xã hội. Đó cũng là điều mà các nhà lãnh đạo đặt kỳ vọng: một dân số Việt Nam vừa ổn định quy mô, vừa chất lượng cao, gắn liền với phát triển bền vững quốc gia.