Chăm sóc sức khỏe sinh sản: Trách nhiệm của hôm nay, tương lai của ngày mai

PV: Thưa bác sĩ, trong quá trình công tác, có trường hợp nào khiến bác sĩ nhớ mãi và thôi thúc mình phải lan tỏa thông điệp “chăm sóc sức khỏe sinh sản – chuẩn bị cho hôn nhân an toàn” đến cộng đồng không?

BS Phan Huyền Thương: Trong suốt quá trình làm nghề, tôi đã gặp không ít câu chuyện khiến mình day dứt mãi. Rất nhiều cặp đôi còn quá trẻ, mới đôi mươi, bước vào hành trình làm cha mẹ khi chưa hiểu đầy đủ về sức khỏe sinh sản, chưa biết cách bảo vệ chính mình. Có những em bé chào đời với dị tật nặng - những dị tật lẽ ra hoàn toàn có thể phòng tránh chỉ bằng một xét nghiệm sàng lọc đơn giản trước khi mang thai.

Tôi vẫn nhớ như in trường hợp của một cô gái mới 17 tuổi. Mang thai ngoài ý muốn, em sợ hãi, giấu gia đình, và chỉ đến bệnh viện khi thai đã lớn. Em bé trong bụng đã có dấu hiệu phù thai, thiếu máu rất nặng ở tuần 31. Sau khi thăm khám, chúng tôi phát hiện cả bố và mẹ đều mang gen Thalassemia; thai nhi rơi vào tình trạng đồng hợp tử alpha Thalassemia – một thể bệnh gây phù thai và thiếu máu bào thai nghiêm trọng. Với mức độ phù thai nặng như vậy, tiên lượng gần như không còn hy vọng.

Khi chúng tôi giải thích tình trạng, ánh mắt hoảng loạn xen lẫn bất lực của em khiến tôi ám ảnh rất lâu. Một cô bé 17 tuổi phải đối diện với nỗi đau mà đáng lẽ em không bao giờ phải chịu. Chỉ cần em được giáo dục sức khỏe sinh sản sớm hơn. Chỉ cần có ai đó hướng dẫn, hỗ trợ em từ trước. Có lẽ mọi chuyện đã khác.

Chính những trường hợp như vậy khiến tôi ngày càng tin rằng: chuẩn bị cho sức khỏe sinh sản không chỉ là quyền, mà còn là trách nhiệm của mỗi người. Đó là sự chuẩn bị cho tương lai của chính bạn –  và cho cả một thế hệ mai sau.

PV: Từ góc độ chuyên môn, bác sĩ đánh giá đâu là nguyên nhân sâu xa khiến tình trạng tảo hôn, kết hôn cận huyết hay mang thai sớm vẫn còn tồn tại?

BS Phan Huyền Thương: Về nguyên nhân khiến tình trạng tảo hôn, mang thai sớm và kết hôn cận huyết vẫn tồn tại, theo tôi có ba nhóm yếu tố chính.

Thứ nhất là thiếu kiến thức và hạn chế trong tiếp cận dịch vụ y tế. Nhiều bạn trẻ chưa hiểu đầy đủ về các nguy cơ sức khỏe khi mang thai sớm, chưa biết đến tầm quan trọng của khám tiền hôn nhân hay các biện pháp phòng tránh mang thai ngoài ý muốn.

Thứ hai là nhiều trường THCS và THPT đã đưa giáo dục giới tính vào chương trình giảng dạy nhằm trang bị kiến thức đúng về sức khỏe sinh sản, nhưng tại các khu vực khó khăn, việc tiếp cận cả nội dung giáo dục lẫn dịch vụ y tế vẫn còn rất hạn chế.

Thứ ba là ảnh hưởng của văn hóa và tập tục truyền thống. Một số cộng đồng vẫn duy trì thói quen kết hôn sớm hoặc kết hôn trong dòng họ. Đây là những tập tục để lại nhiều hậu quả nặng nề cho sức khỏe sinh sản, chất lượng giống nòi và tương lai của thế hệ trẻ.

PV: Rất nhiều người trẻ cho rằng “tầm soát trước hôn nhân là không cần thiết” hoặc “chỉ dành cho ai có vấn đề”. Bác sĩ có thể chia sẻ ý nghĩa thật sự của việc khám tiền hôn nhân? 

BS Phan Huyền Thương: Khám tiền hôn nhân không chỉ đơn thuần là kiểm tra sức khỏe, mà còn là biểu hiện của trách nhiệm – với chính bản thân, với người bạn đời và với những đứa trẻ trong tương lai. Hoạt động này giúp phát hiện sớm các bệnh lý di truyền như Thalassemia, tư vấn tiêm chủng, hướng dẫn bổ sung acid folic và xây dựng kế hoạch mang thai an toàn.

Tôi thường chia sẻ với các bạn trẻ rằng: khám tiền hôn nhân không phải để tìm bệnh, mà để tìm sự an tâm. Thông qua thăm khám, chúng ta có thể đánh giá sơ bộ tình trạng sức khỏe sinh sản của cả hai vợ chồng, thậm chí phát hiện nguy cơ mang gen một số bệnh di truyền. Điều này đặc biệt ý nghĩa, bởi khi biết trước rủi ro, bác sĩ và gia đình sẽ có phương án theo dõi, can thiệp phù hợp, hạn chế tối đa khả năng sinh ra em bé mắc dị tật di truyền.

Bên cạnh đó, việc chuẩn bị tốt về sức khỏe tổng quát, được tư vấn dinh dưỡng và tâm lý trước khi mang thai cũng vô cùng quan trọng. Sự chuẩn bị này giúp người phụ nữ bước vào thai kỳ với nền tảng thể chất – tinh thần tốt nhất, từ đó giảm thiểu các nguy cơ có thể xảy ra trong suốt quá trình mang thai và sinh nở.

PV: Với những bạn trẻ ở vùng sâu, vùng xa, nơi tảo hôn và kết hôn cận huyết vẫn còn xảy ra, bác sĩ nghĩ đâu là cách truyền thông hiệu quả nhất để thay đổi nhận thức, không chỉ bằng con số hay khẩu hiệu, mà bằng câu chuyện và cảm xúc thực sự chạm đến trái tim? 

BS Phan Huyền Thương: Đối với các bạn trẻ ở vùng sâu, vùng xa, công tác truyền thông về sức khỏe sinh sản, phòng tránh tảo hôn hay mang thai sớm đòi hỏi cách tiếp cận đặc biệt hơn. Ở những khu vực này, chỉ cung cấp số liệu hay lý thuyết là chưa đủ, bởi con số dù quan trọng đến đâu cũng thường khô khan và khó tạo ra sự thay đổi trong nhận thức. Điều mà người dân dễ tiếp nhận và ghi nhớ chính là những câu chuyện thật, những cảm xúc thật gắn liền với cuộc sống của họ.

Khi chúng ta kể về những trường hợp tảo hôn dẫn đến biến chứng sản khoa, hay những gia đình chịu hậu quả vì kết hôn cận huyết… và những câu chuyện đó xảy ra ngay trong bản làng, trong dòng họ, người nghe sẽ cảm nhận được mức độ gần gũi và tính cảnh báo rõ ràng hơn. Thông điệp vì thế thấm sâu hơn, chạm vào cảm xúc và buộc người ta phải suy nghĩ. Truyền thông ở vùng khó khăn không chỉ là “nói cho biết”, mà phải là kể để thấu hiểu, chia sẻ để thay đổi.

Đặc biệt, hệ thống truyền thông địa phương giữ vai trò hết sức quan trọng. Trường học là nơi giúp học sinh tiếp cận kiến thức bài bản và khoa học; hội phụ nữ là cầu nối bền vững đến các bà mẹ, những người có ảnh hưởng trực tiếp đến lựa chọn của con cái; đoàn thanh niên lại là lực lượng xung kích, dễ tạo hiệu ứng lan tỏa trong cộng đồng. Khi các tổ chức này phối hợp nhịp nhàng, thông tin được truyền đi không chỉ nhanh hơn mà còn đúng cách, phù hợp văn hoá, ngôn ngữ và tập quán của người dân địa phương.

Tóm lại, để thay đổi hành vi ở vùng sâu vùng xa, chúng ta cần sự kết hợp giữa dữ liệu khoa học và truyền thông bằng câu chuyện đời thực, giữa kiến thức đúng và sự đồng cảm, cùng với sự tham gia tích cực của các lực lượng tại cơ sở. Chỉ khi đó, thông điệp mới thật sự lan tỏa và mang lại những chuyển biến bền vững.

PV: Với kinh nghiệm của mình, bác sĩ muốn gửi gắm điều gì đến các bậc cha mẹ và các bạn trẻ – về việc chăm sóc sức khỏe sinh sản, chủ động khám sức khỏe tiền hôn nhân, và nói không với tảo hôn, kết hôn cận huyết? 

BS Phan Huyền Thương: Tôi muốn nhấn mạnh rằng sức khỏe sinh sản chính là nền tảng của một gia đình hạnh phúc và bền vững. Đây không phải là câu chuyện riêng của phụ nữ hay của người trẻ, mà là trách nhiệm chung của cả gia đình – đặc biệt là của cha mẹ. Trong nhiều gia đình, những vấn đề liên quan đến giới tính, mang thai, tình yêu hay sức khỏe sinh sản vẫn còn bị xem là nhạy cảm, khó nói. Tuy nhiên, càng né tránh thì khoảng cách giữa cha mẹ và con cái càng lớn, và những rủi ro không đáng có lại càng dễ xảy ra.

Cha mẹ cần mở lòng, đồng hành, lắng nghe và chia sẻ với con, bởi chính sự thấu hiểu và dẫn dắt từ gia đình sẽ giúp các em biết cách bảo vệ bản thân, có thái độ đúng đắn trong các mối quan hệ và tự tin hơn trước những thay đổi của tuổi dậy thì. Khi cha mẹ trở thành người bạn đáng tin cậy, con trẻ sẽ dễ dàng tiếp nhận kiến thức hơn rất nhiều so với khi chúng phải tự tìm hiểu một cách thiếu định hướng.

Tôi cũng mong rằng các bạn trẻ hãy chủ động hơn trong việc chăm sóc sức khỏe của chính mình. Khám tiền hôn nhân không phải là thủ tục phiền toái mà là bước chuẩn bị quan trọng để bắt đầu một hành trình mới với sự an tâm và trách nhiệm. Việc trang bị đầy đủ kiến thức, tiêm chủng, bổ sung dinh dưỡng và kiểm tra sức khỏe trước khi mang thai sẽ giúp cả hai vợ chồng có sự chuẩn bị tốt nhất, đồng thời giảm thiểu các nguy cơ ảnh hưởng đến mẹ và em bé.

Và điều vô cùng quan trọng: hãy nói không với tảo hôn và kết hôn cận huyết. Đây không chỉ là quy định của pháp luật, mà còn là ranh giới bảo vệ sức khỏe của chính các bạn và của những đứa trẻ tương lai. Một quyết định vội vàng ở hiện tại có thể để lại hậu quả nặng nề cho cả một thế hệ, làm ảnh hưởng đến chất lượng giống nòi và cuộc sống của các gia đình.

Tôi hy vọng mỗi chúng ta – từ gia đình, nhà trường đến cộng đồng – sẽ cùng nhau xây dựng một môi trường an toàn, lành mạnh, nơi thanh thiếu niên được bảo vệ, được trang bị kiến thức đúng đắn và có cơ hội phát triển toàn diện để trở thành những công dân khỏe mạnh, hạnh phúc của tương lai.

Xin trân trọng cảm ơn bà về những chia sẻ ý nghĩa!