Học những yêu thương từ căn bếp nhỏ

Học tự lập từ việc nhỏ trong nhà

Trong mỗi căn bếp nhỏ, bên tiếng xoong nồi lách cách, có thể là nơi bắt đầu hành trình trưởng thành của một đứa trẻ. Khi cha mẹ không chỉ yêu con bằng những cái ôm, mà còn dạy con rửa bát, nhặt rau, gấp chăn, quét nhà – đó không còn là chuyện nội trợ, mà là một cách gieo những hạt giống tự lập vào tâm hồn con trẻ. Nhưng thực tế, không ít gia đình Việt hiện nay đang bỏ quên điều tưởng như rất nhỏ đó.

Một buổi chiều tại quận Hoàng Mai, Hà Nội, chị Nguyễn Thu Trang (35 tuổi) vừa tan làm về đã tất bật vào bếp chuẩn bị cơm tối. Đứa con trai 9 tuổi của chị – bé Minh Khang – ngồi dán mắt vào máy tính bảng, không mảy may để ý mẹ mình đang lúi húi với mớ rau, nồi canh, chồng bát chưa rửa. “Cháu còn bé, tôi ngại cho cháu làm vì sợ mệt, học hành đã vất vả lắm rồi,” chị Trang giãi bày.

Đó là tâm lý phổ biến của rất nhiều bậc phụ huynh hiện nay. Dù yêu thương con, nhưng sự bao bọc quá mức lại vô tình tạo ra những đứa trẻ thiếu kỹ năng cơ bản – không biết dọn bàn ăn, gấp quần áo, thậm chí không biết cách đổ rác đúng chỗ.

Chị Lê Thị Thu Hằng (Hoàng Mai, Hà Nội) từng tự hào vì “con không phải động tay vào việc gì, chỉ lo học thôi”.

 Nhưng một ngày, chị như sụp đổ khi cô giáo chủ nhiệm lớp 3 mời lên gặp riêng: “Con chị không biết gấp quần áo, không biết cài khuy áo đồng phục, thậm chí chưa biết lau mặt đúng cách. Trong các hoạt động tự phục vụ ở lớp, cháu thường đứng nhìn các bạn làm giúp”.

“Tôi thấy xấu hổ. Lúc đó mới nhận ra, vì thương con, tôi đã bao bọc con quá mức. Nhưng muộn rồi, khi các bạn cùng lớp biết chia sẻ việc nhóm, biết tự chăm sóc bản thân thì con tôi lóng ngóng như học sinh lớp một”, chị Hằng kể.

Nhiều phụ huynh vẫn gắn “việc nhà” với khái niệm cực nhọc, và cho rằng trẻ em không cần thiết phải làm. Nhưng theo các chuyên gia, đó là một quan niệm sai lầm.

Theo một nghiên cứu của Đại học Minnesota (Mỹ) cho thấy, trẻ em được phân công việc nhà từ sớm (từ 3–4 tuổi) sẽ có khả năng thành công cao hơn về học vấn, nghề nghiệp, và cả các mối quan hệ xã hội sau này (Nguồn: Marty Rossmann, University of Minnesota, 2002).

Với trẻ nhỏ, những bài học ban đầu từ rửa chén, dọn bàn, lau nhà… chính là cách để hiểu về thời gian, quy trình, kết quả của sự cố gắng. Đó cũng là lúc trẻ học cách quan sát người khác, nhận ra việc gì nên làm trước, việc gì nên làm sau – kỹ năng điều hành công việc mà không phải đứa trẻ nào cũng có nếu không được luyện tập.

Chị Nguyễn Hải Linh (Cầu Giấy, Hà Nội) kể: “Từ hồi con 5 tuổi, tôi bắt đầu giao cho con lau bàn ăn, giúp mẹ mang chén ra bồn. Lúc đầu cháu làm vụng lắm, nhưng được khuyến khích nên ngày càng thích thú. Đến nay, lên lớp 6, con tôi đã có thể tự lên kế hoạch nấu một bữa ăn sáng đơn giản cho cả nhà vào cuối tuần. Quan trọng nhất, cháu biết chia sẻ, biết quan tâm người khác”.

Học những yêu thương từ căn bếp nhỏ

Tại xã Yên Phong, Bắc Ninh, gia đình anh Trần Văn Hải (40 tuổi) được xem như “mô hình tự lập” khi cả ba đứa con – 6, 9 và 12 tuổi – đều có trách nhiệm chia nhau làm việc nhà. “Tôi không nghĩ việc quét nhà hay nấu cơm là việc nhỏ. Đó là những điều giúp các con biết thương cha mẹ, biết giá trị của công sức và biết sắp xếp thời gian hợp lý,” anh Hải chia sẻ.

Cô con gái lớn của anh – bé Như Quỳnh 12 tuổi – không chỉ biết nấu ăn mà còn có thể thay bố mẹ chăm em những lúc cả hai đều bận công việc. “Con thấy mình có ích, thấy tự hào khi làm được việc,” Quỳnh nói với nụ cười rạng rỡ.

PGS.TS. Trần Thành Nam, Chủ nhiệm Khoa Các Khoa học Giáo dục – Trường ĐH Giáo dục (ĐH Quốc gia Hà Nội), cho biết: “Việc cho trẻ tham gia việc nhà giúp xây dựng cảm giác thành tựu, hình thành tinh thần trách nhiệm, học cách lên kế hoạch và phối hợp với người khác. Tất cả đều là năng lực cốt lõi của con người trưởng thành” (nguồn: Vietnamnet, 2020).

Ngay cả những công việc nhỏ như lau bàn, gấp quần áo, nhặt rau… cũng là dịp để trẻ rèn tính kiên trì, tỉ mỉ và cảm nhận giá trị của lao động. Khi được tin tưởng giao việc, trẻ sẽ cảm thấy mình quan trọng – từ đó phát triển sự tự tin và năng lực tổ chức công việc.

TS. Đinh Thị Kim Thoa, nguyên Giảng viên khoa Giáo dục Tiểu học – Trường ĐH Sư phạm Hà Nội, chia sẻ: “Việc nhà là bài học đạo đức và nhân cách đầu tiên trong đời sống thực. Dạy trẻ làm việc nhà là dạy trẻ yêu thương bằng hành động, không chỉ bằng lời nói” (nguồn: Hội thảo Giáo dục gia đình 2022, Viện Nghiên cứu Phát triển Xã hội).

Nhiều phụ huynh lý giải rằng “thời gian làm việc nhà để con học thêm sẽ tốt hơn”. Nhưng theo TS. Nguyễn Thụy Anh, Chủ nhiệm CLB Đọc sách cùng con: “Tâm thế học tập bị ép buộc, thiếu gắn kết thực tiễn sẽ khiến trẻ học mà không hiểu mình học để làm gì. Trong khi đó, việc nhà là nơi trẻ được học mà không cần sách vở” (nguồn: Tọa đàm Giáo dục sớm – Thái Hà Books, 2021).

Thực tế, nhiều học sinh giỏi nhưng không biết dọn giường, nấu mì hay gấp quần áo. Và rồi khi bước ra khỏi mái nhà, những kỹ năng sống tưởng nhỏ bé ấy lại quyết định sự trưởng thành.

“Cha mẹ tốt không phải là người làm hết cho con, mà là người dạy con biết làm” – đó là điều mà chị Hằng ngộ ra khi bắt đầu hành trình sửa sai. Giờ đây, mỗi chiều đi làm về, chị không còn tất bật nấu cơm một mình nữa. Cậu con trai 9 tuổi đã biết vo gạo, bắc nồi, chuẩn bị bữa ăn đơn giản, và đặc biệt: rất vui vì được coi như một thành viên “có ích” của gia đình. Theo các chuyên gia,  sự vất vả nhỏ từ việc nhà hôm nay sẽ xây nên khả năng độc lập và bản lĩnh sống ngày mai.

Tiến sĩ tâm lý học Nguyễn Thị Minh Hạnh – giảng viên Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn TP. HCM – cho rằng: “Việc làm việc nhà giúp trẻ hình thành tính trách nhiệm, rèn sự kiên nhẫn và hiểu giá trị của lao động. Trẻ được tham gia việc nhà từ sớm thường tự tin và có khả năng thích nghi xã hội tốt hơn.” (Theo Trung tâm Tư vấn Tâm lý và Giáo dục Việt Nam, 2024)

Nhiều nghiên cứu quốc tế cũng khẳng định điều này. Theo báo cáo của Viện Nghiên cứu Tâm lý Trẻ em Harvard (Harvard Child Development Center, 2019), trẻ em được giao việc nhà phù hợp với lứa tuổi sẽ có khả năng tự lập cao, kết nối gia đình tốt hơn và ít có nguy cơ rơi vào trạng thái lệ thuộc khi trưởng thành.

Tuy nhiên, việc dạy con không chỉ là giao việc rồi… rút lui. Cha mẹ cần kiên nhẫn đồng hành. Ở độ tuổi mầm non, trẻ có thể học cách cất đồ chơi đúng chỗ, lau bàn, rửa rau dưới sự giám sát. Ở tuổi tiểu học, trẻ hoàn toàn có thể tự chuẩn bị đồ dùng học tập, xếp gọn quần áo, rửa bát đĩa nhẹ. Và quan trọng hơn cả là khuyến khích trẻ bằng lời động viên thay vì trách mắng khi con làm chưa tốt.

Nhiều phụ huynh hiện vẫn mang tư duy “con học giỏi là đủ”, nên mặc nhiên coi việc nhà là gánh nặng và “đặc quyền” của người lớn. Trong khi đó, kỹ năng sống – bao gồm kỹ năng lao động – lại là yếu tố không thể thiếu trong quá trình hình thành nhân cách.

Một nghiên cứu năm 2022 do Đại học Sư phạm Hà Nội thực hiện tại 3 tỉnh, thành cho thấy: có đến 67% phụ huynh không cho con làm việc nhà thường xuyên vì cho rằng “tội nghiệp”, “sợ mệt”, “ảnh hưởng học hành”. Song chính những đứa trẻ không từng trải qua các việc nhỏ trong gia đình lại dễ bị động, lệ thuộc và khó xoay sở khi bước ra xã hội.

Tiến sĩ Trần Thị Ngọc Mai – chuyên gia Giáo dục kỹ năng sống, Viện Phát triển Bền vững Trẻ em – cho biết: “Chúng tôi từng làm khảo sát nhóm thanh thiếu niên tuổi 15–17, rất nhiều em không biết cách luộc trứng, giặt đồ, thậm chí gọi điện thoại hỏi mẹ từng bước khi… nấu cơm.” (Hội thảo Quốc gia về Giáo dục Gia đình 2023)

Cần có sự thay đổi mạnh mẽ từ nhận thức. Khi cha mẹ coi việc làm việc nhà là một phần không thể thiếu trong hành trình trưởng thành của con, thì những kỹ năng sống sẽ không còn phải "dạy vội" khi trẻ đã lớn, mà trở thành nếp sống tự nhiên, tích lũy từ mỗi ngày.

Nhà giáo dục Nhật Bản Makoto Shichida có quan điểm giáo dục nổi tiếng: “Đừng dạy con tìm cách giành phần thắng mà hãy dạy con biết gánh phần việc”.

Trong căn nhà nhỏ, nơi bữa cơm chiều sum vầy, hãy để con được lớn lên cùng những chiếc thìa, cái chổi, tấm khăn lau bàn – như những công cụ đầu tiên của lòng tự trọng, tính kiên trì và tình yêu thương có trách nhiệm.

(Cục Văn hóa cơ sở, Gia đình và Thư viện - Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch thực hiện).