Hạn chế sử dụng đồ uống có đường để tránh béo phì ở trẻ em

Ngày 4/3 hàng năm được chọn làm Ngày Thế giới phòng chống béo phì, qua đó phát động nhiều chương trình và chiến dịch kêu gọi toàn cầu cùng chia sẻ kiến thức, vận động và nhìn nhận béo phì từ mọi góc nhìn khác nhau để có cách tiếp cận phù hợp nhằm giải quyết các vấn đề về béo phì.

Năm nay, với chủ đề thay đổi hệ thống, cuộc sống khỏe mạnh hơn, nhằm nâng cao nhận thức và ủng hộ các giải pháp thiết thực, tập trung vào hệ thống cần thay đổi trong việc giải quyết cuộc khủng hoảng béo phì toàn cầu.

Tỉ lệ trẻ thừa cân, béo phì ở Việt Nam cao hơn tỉ lệ trung bình của khu vực Đông Nam Á

Tại Việt Nam, Tổng điều tra dinh dưỡng quốc gia năm 2020 cho thấy, nhóm trẻ 5-19 tuổi, tỉ lệ thừa cân, béo phì tăng từ 8,5% (2010) lên 19% (2020), riêng khu vực thành thị 26,8%. Tỉ lệ này cao hơn tỉ lệ trung bình của khu vực Đông Nam Á (17,3%); cao hơn tỉ lệ tại các quốc gia có mức thu nhập thấp và trung bình của khu vực (13,4% tại Campuchia; 16,6% tại Lào; 14,1% tại Myanmar; 14,5% tại Philippines; 18,0% tại Indonesia).

Theo bài báo “Tiêu thụ đồ uống có đường và tác hại đối với sức khỏe” của PGS.TS.BS Trương Tuyết Mai và ThS. Ngô Thị Hà Phương đăng trên Tạp chí Chính sách Y tế số 32-33/2024, hiện nay, Việt Nam đang trong giai đoạn chuyển tiếp về dinh dưỡng, theo ước tính của UNICEF-WHO-World Bank năm 2023, trên toàn thế giới có 5,6% trẻ em dưới 5 tuổi bị thừa cân (tương đương với 37 triệu trẻ em). Tình trạng gia tăng đáng kể tỷ lệ thừa cân và béo phì ở trẻ em xuất hiện ở hầu hết các quốc gia với các mức thu nhập khác nhau. Ước tính từ số liệu của 57 nước thu nhập thấp và trung bình trong giai đoạn từ năm 2003 đến năm 2013 cho thấy, cứ 4 thanh thiếu niên thì có 1 trẻ bị thừa cân hoặc béo phì.

Số lượng trẻ em từ 5 - 19 tuổi béo phì tăng hơn 10 lần trên toàn cầu trong hơn 40 năm (từ 11 triệu người năm 1975 lên 124 triệu người vào năm 2016). Thừa cân và béo phì ảnh hưởng đến 30% thanh thiếu niên trên toàn thế giới và là vấn đề đặc biệt với trẻ em gái; có những nơi tỷ lệ thừa cân, béo phì của trẻ em gái chiếm tới trên 60%.

Theo bài báo, theo báo cáo của WHO năm 2022, tại Việt Nam tình trạng thừa cân và béo phì đang gia tăng nhanh chóng ở trẻ em Việt Nam. Tỷ lệ thừa cân và béo phì có xu hướng gia tăng theo độ tuổi, từ 7% ở trẻ dưới 5 tuổi đến 19% ở trẻ 5-19 tuổi, ngoài ra phần lớn trẻ thừa cân và béo phì là trẻ em trai sống ở khu vực thành thị. Tổng điều tra quốc gia về dinh dưỡng năm 2019 - 2020 cho thấy, tỷ lệ thừa cân, béo phì ở trẻ học đường 5-19 tuổi tại Việt Nam đã tăng gấp 2 lần so với năm 2010 (8,5% tăng lên 19%). Một số nghiên cứu được tiến hành vào năm 2014 - 2015 cho thấy tỷ lệ trẻ em béo phì ở một số trường học ở khu vực thành thị lên tới 37%.

Theo Quỹ Nhi đồng liên hợp quốc (UNICEF), nếu không có bất kỳ hành động can thiệp nào, ước tính đến năm 2030, Việt Nam sẽ có khoảng 1,9 triệu trẻ em béo phì.

Tiêu thụ đồ uống có đường từ nhỏ liên quan đến nguy cơ béo phì và thừa cân

Bài báo nêu rõ, vấn đề suy dinh dưỡng thấp còi và tình trạng mất an ninh lương thực vẫn còn tồn tại và đi kèm với đó là các vấn đề mới nổi liên quan đến thừa cân, béo phì và các bệnh chuyển hóa liên quan đến dinh dưỡng. Tình trạng thừa cân, béo phì có xu hướng gia tăng nhanh chóng ở nhóm đối tượng trẻ em, đặc biệt là trẻ vị thành niên.

Kết quả từ nhiều nghiên cứu cho thấy, lượng tiêu thụ nước ngọt tăng nhanh ở cấp quốc gia, hộ gia đình, gia tăng nhanh chóng trong lứa tuổi vị thành niên, đặc biệt là với học sinh tại các trường học ở thành phố. Tình trạng này dẫn tới nhiều thách thức đối với Việt Nam trong việc đối phó với các nguy cơ gia tăng các rối loạn chuyển hóa và các bệnh mạn tính liên quan tới thừa cân béo phì.

Tại Hội thảo góp ý vào dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt về áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường, phòng, chống thừa cân, béo phì ở trẻ em do Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội - phối hợp với UNICEF tổ chức ngày 24/11/2024, PGS.TS. BS. Trương Tuyết Mai - Phó Viện trưởng Viện Dinh dưỡng Quốc gia cho biết, tiêu thụ đồ uống có đường trong thời thơ ấu có liên quan đến nguy cơ béo phì và thừa cân/béo phì cao hơn ở 5 tuổi. Nếu uống thêm mỗi 100ml đồ uống có đường mỗi ngày có liên quan đến chỉ số BMI cao hơn và tăng nguy cơ thừa cân/béo phì lên 1,2 lần ở tuổi lên 6.

PGS.TS. BS Trương Tuyết Mai cũng dẫn các khuyến nghị hạn chế tiêu thụ đồ uống có đường ở trẻ em. Theo đó, trẻ em dưới 2 tuổi không nên tiêu thụ bất kỳ loại thực phẩm hoặc đồ uống nào có thêm đường.

Đối với trẻ em từ 2 đến 18 tuổi, hạn chế lượng đường tiêu thụ xuống dưới 25 gram mỗi ngày (<=5% tổng năng lượng nạp vào). Đồ uống có đường giới hạn không quá 235ml mỗi tuần.

Cũng theo PGS.TS.BS Trương Tuyết Mai, việc tiêu thụ đồ uống có đường thường xuyên có thể dẫn tới nguy cơ tăng huyết áp lớn hơn 1,36 lần.

Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đưa ra các chính sách mạnh mẽ hướng tới phòng, chống tình trạng béo phì:

- Áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường. WHO cho rằng, đây là biện pháp quan trọng để giảm tiêu thụ và tác hại của các sản phẩm này đối với sức khỏe cộng đồng. Nhiều bằng chứng thực tiễn trên thế giới cho thấy việc áp thuế để giảm tiêu thụ đồ uống có đường giúp giảm tỷ lệ thừa cân, béo phì.

Tại Mexico, ước tính chính sách thuế giúp ngăn ngừa được 239.900 trường hợp béo phì (39% trong số đó là ở trẻ em) sau 2 năm thực hiện.

Nghiên cứu ở Thái Lan cũng cho thấy thuế sẽ làm giảm tỷ lệ thừa cân và béo phì với các mức 1,7%, 3,8% và 4,9% trong ba năm, tương ứng với việc thực hiện các mức thuế 11%, 20% và 25%.

Tại Việt Nam, nghiên cứu của Trường Đại học Y tế Công cộng năm 2022 cũng đã chỉ ra nếu áp thuế tiêu thụ đặc biệt 20% trên giá bán lẻ đối với đồ uống có đường thì tỷ lệ thừa cân và béo phì có thể giảm lần lượt là 2,1% và 1,5%.

Hiện, Bộ Tài chính đang xây dựng dự thảo thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường. WHO khuyến nghị tăng thuế suất lên 40% giá xuất xưởng đến năm 2030, giúp giá bán lẻ tăng 20%, từ đó giảm khả năng chi trả và tiêu thụ. Kinh nghiệm từ các quốc gia cho thấy, chính sách thuế đồ uống có đường được chứng minh là chính sách hiệu quả, tiết kiệm chi phí bởi nó sẽ giảm tiêu thụ thực phẩm không lành mạnh và khuyến khích sử dụng thực phẩm lành mạnh.

- Ban hành quy định quản lý quảng cáo nhắm tới trẻ em với các thực phẩm nhiều chất béo, đường hoặc muối.

- Giúp thực phẩm lành mạnh dễ tiếp cận với giá phải chăng hơn với người tiêu dùng.

- Quy định in thông tin dinh dưỡng tại mặt trước bao bì sản phẩm.

Cũng theo WHO, các nghiên cứu ở trẻ em và vị thành niên đều cho thấy mối liên quan thuận chiều giữa việc tiêu thụ các loại đồ uống có đường với việc gia tăng hàm lượng mỡ cơ thể hay tình trạng thừa cân béo phì, dẫn tới nguy cơ mắc nhiều bệnh như: đái tháo đường, tăng huyết áp, bệnh tim mạch, đột quỵ, tăng nguy cơ ung thư... Các tế bào mỡ tạo ra các hormone gọi là adipokine có thể kích thích hoặc ức chế sự phát triển của tế bào, có thể thúc đẩy sự tăng sinh tế bào bất thường.