Tỷ lệ trẻ em Việt Nam thừa cân béo phì tăng gấp đôi trong 10 năm

Mối liên hệ giữa đồ uống có đường và béo phì ở trẻ em

Theo báo cáo "Vì sao đánh thuế đồ uống có đường" do Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) thực hiện vào năm 2017, đồ uống có đường (ĐUCĐ) là tất cả các loại đồ uống có chứa đường tự do (đường ăn, được thêm vào thực phẩm và đường tự nhiên, có trong mật ong, xi-rô, nước ép hoa quả và nước hoa quả cô đặc).

ĐUCĐ thường thấy trong đời sống, như nước ngọt, nước ép trái cây, các loại nước có pha chế hương liệu, đồ uống cho người chơi thể thao, trà, cà phê pha sẵn,... Bên cạnh đó, đường tự nhiên còn được tìm thấy trong nhiều loại thực phẩm, bao gồm trái cây và sữa, vì vậy việc bổ sung đường vào các sản phẩm thực phẩm sẽ làm tăng tổng hàm lượng năng lượng của sản phẩm. 

Hơn nữa, ĐUCĐ dạng lỏng sẽ được dung nạp một cách nhanh chóng khiến cơ thể không kịp ghi nhận lượng calo vừa nạp vào và gửi tín hiệu đến não bộ (Trích nghiên cứu "Đánh giá năng lực quốc gia trong phòng ngừa và kiểm soát bệnh không lây nhiễm" của WHO năm 2020). Điều này có thể khiến một người tiếp tục ăn ngay cả khi đã uống ĐUCĐ mang hàm lượng calo cao. 

Do đó, nếu không giảm dung nạp thức ăn từ các nguồn thực phẩm khác thì lượng calo dư thừa từ ĐUCĐ sẽ góp phần gây ra thừa cân và béo phì bởi chúng dễ dàng chuyển hóa thành chất béo trong cơ thể.

ĐUCĐ bất kể là được tạo ngọt bằng đường hay chất tạo ngọt nhân tạo (đường hóa học) đều kích thích cảm giác thèm ăn các thức ăn ngọt và làm gia tăng cảm giác đói, giảm cảm giác no.

Chính vì vậy khi một người tiêu thụ ĐUCĐ lâu ngày, “ngưỡng ngọt” của người đó tăng dần lên, khiến cho họ có xu hướng ăn các thực phẩm khác ngọt hơn bình thường. Việc tăng tiêu thụ đường và ĐUCĐ dẫn đến tăng năng lượng nạp vào cơ thể, từ đó dẫn tới thừa cân, béo phì.

Nhiều nghiên cứu đã cho thấy, có mối liên hệ đáng kể giữa việc tiêu thụ ĐUCĐ và tăng cân ở trẻ em (theo báo cáo "Giảm tiêu thụ ĐUCĐ và tác động tiêu cực tới sức khỏe ở Estonia" do EVIPNet Europe thực hiện vào năm 2017).

Theo một nghiên cứu Cohort ở hơn 9.000 trẻ em trong độ tuổi từ 2-5 ở Mỹ, những trẻ tiêu thụ ≥ 236 ml ĐUCĐ hằng ngày sẽ có sự thay đổi lớn về chỉ số thừa cân, béo phì và có khả năng cao trong 2 năm sau sẽ trở thành thừa cân, béo phì. Nghiên cứu này cũng chỉ ra, trẻ em 5 tuổi uống nhiều ĐUCĐ thường xuyên cũng có tỷ lệ thừa cân béo phì cao gấp 1,43 lần so với nhóm không uống. 

Ở những nhóm tuổi lớn hơn, các nghiên cứu cũng cho thấy, việc tăng tiêu thụ ĐUCĐ có tỷ lệ thuận với tăng chỉ số khối lượng cơ thể. Một nghiên cứu khác cũng cho thấy nếu trẻ em uống 355 ml (khoảng một lon) soda mỗi ngày, tỷ lệ mắc bệnh béo phì sẽ tăng lên 60% trong vòng một năm rưỡi.

Tác hại khôn lường từ đồ uống có đường đến sức khoẻ của trẻ

Các bằng chứng khoa học cho thấy, việc tiêu thụ ĐUCĐ có liên quan tới tăng nguy cơ các bệnh không lây nhiễm như đái tháo đường tuýp 2, bệnh tim mạch, tử vong sớm và tàn tật ở tuổi trưởng thành.

Mặt khác, thừa cân và béo phì ở trẻ cũng có thể khiến trẻ bị ảnh hưởng tâm lý, chẳng hạn như bị bạo lực học đường, khó hòa nhập với các bạn do mặc cảm về ngoại hình,…

Ngoài ra, nếu trẻ sử dụng nhiều ĐUCĐ có thể dẫn đến sâu răng và các bệnh về răng miệng. Nghiên cứu cho thấy nguy cơ sâu răng ở trẻ em sẽ tăng 22% nếu trẻ tiêu thụ ĐUCĐ hàng ngày. Một phân tích tổng hợp khác cũng cho thấy, việc tiêu thụ nước tăng lực gia tăng khoảng 2,4 lần xói mòn răng bởi độ pH thấp và lượng đường cao.

Theo phân tích, sâu răng và xói mòn răng còn tác động tiêu cực đến sức khỏe như hạn chế chức năng răng, mất răng vĩnh viễn… và những hậu quả này sẽ ảnh hưởng đến tuổi trưởng thành. Việt Nam hiện có hơn 90% người có bệnh về răng miệng, trong đó hơn 85% trẻ em 6-8 tuổi có sâu răng sữa.

Bên cạnh đó, thường xuyên sử dụng ĐUCĐ khiến chế độ ăn của trẻ mất cân đối và không đảm bảo dinh dưỡng. ĐUCĐ chứa các loại đường như sacaroza hoặc xi-rô ngô có đường fructoza cao, ví dụ một lon nước ngọt có ga thường chứa khoảng 35 g đường và cung cấp khoảng 140 calo năng lượng nhưng lại rất ít giá trị dinh dưỡng. Khi sử dụng sẽ khiến trẻ có cảm giác no bụng và làm mất cảm giác ngon miệng. 

Thực trạng thừa cân béo phì của trẻ em Việt Nam ở mức đáng báo động

Hiện nay, tình trạng thừa cân và béo phì đang gia tăng đáng kể và trở thành vấn đề sức khoẻ nghiêm trọng ở các nước có thu nhập thấp và trung bình, đặc biệt là các khu vực thành thị.

Theo Tổng điều tra dinh dưỡng quốc gia (2020), tỷ lệ thừa cân và béo phì ở trẻ em ở Việt Nam đã tăng gấp đôi trong vòng 10 năm qua: Từ 8.5% (2010) - 19,0% (2020). Kết quả điều tra của Viện Dinh dưỡng quốc gia năm 2014-2015 cho thấy, tỷ lệ béo phì của trẻ em tại TPHCM đã vượt 50%, Hà Nội vượt 41%. 

Cùng với đó, mức tiêu thụ ĐUCĐ ở Việt Nam cũng đã gia tăng nhanh, gấp 7 lần trong 15 năm qua. Khảo sát hành vi sức khỏe học sinh năm 2013, tỷ lệ học sinh Việt Nam từ 13-17 tuổi và gần 1/3 trẻ em tiêu thụ nước ngọt ít nhất một lần/ngày. Tại các trường học ở thành phố có xu hướng tăng tiêu thụ các loại nước ngọt và thức ăn nhanh.

Ở Việt Nam hiện chưa có số liệu về mức tiêu thụ ĐUCĐ ở trẻ em. Tuy nhiên, các nghiên cứu đều cho thấy tiêu thụ ĐUCĐ ở trẻ em nhiều hơn so với người trưởng thành.

Giải pháp giảm tỷ lệ tiêu thụ các loại đồ uống có đường ở trẻ

Thừa cân và béo phì là yếu tố nguy cơ chính của một số bệnh mạn tính như bệnh đái tháo đường, bệnh tim mạch và một số loại ung thư. Chính vì vậy, Tổ chức Y tế Thế giới khuyến cáo, trẻ em nên giảm lượng đường tiêu thụ hằng ngày xuống dưới 10% tổng năng lượng nạp vào và có thể giảm xuống dưới 5% mỗi ngày sẽ có lợi hơn cho sức khỏe. 

Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA) khuyến cáo rằng, trẻ em từ 2 - 18 tuổi nên hạn chế lượng đường tiêu thụ dưới 6 muỗng cà phê (25g) mỗi ngày và nên giới hạn không quá 235ml mỗi tuần. Trẻ em dưới 2 tuổi không nên tiêu thụ bất kỳ loại thực phẩm hoặc đồ uống nào có đường.

Các nghiên cứu đều cho thấy, có mối liên quan chặt chẽ giữa việc tiêu thụ các loại ĐUCĐ với việc gia tăng hàm lượng mỡ cơ thể hay tình trạng béo phì ở trẻ em. 

Việc tiêu thụ thường xuyên ĐUCĐ khiến cho trẻ có nguy cơ bị thừa cân, béo phì cao hơn đối với trẻ không sử dụng. Ngoài ra, việc tiêu thụ nhiều ĐUCĐ có thể đẩy nhanh quá trình tiến triển béo phì ở những người có tiền sử gia đình hoặc có các gen béo phì.

Nhằm hạn chế những ảnh hưởng của ĐUCĐ đối với sức khỏe của trẻ, có thể đề xuất các giải pháp và một trong những giải pháp hiệu quả nhất cho việc giảm tiêu thụ ĐUCĐ bằng cách đánh thuế ĐUCĐ, siết chặt và kiểm soát việc tiếp thị ĐUCĐ cho trẻ em.

Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh truyền thông nhằm nâng cao hiểu biết của người dân từ đó thay đổi hành vi sử dụng ĐUCĐ, thực hiện chính sách nhằm giảm ĐUCĐ trong trường học và các khu vực cho trẻ em, đẩy mạnh các hoạt động giáo dục dinh dưỡng cho học sinh, quy định bắt buộc về việc công bố hàm lượng đường trong thành phần dinh dưỡng.