Luật sư tâm huyết vì trẻ em

Trong thời gian gần đây, tình hình vi phạm pháp luật liên quan đến trẻ em nói chung và tình hình xâm phạm tình dục, bạo lực với trẻ em nói riêng có nhiều diễn biến phức tạp. Các vấn đề này được Đảng, Nhà nước và dư luận xã hội đặc biệt quan tâm, nhất là vai trò của luật sư tham gia vào các vụ việc bảo vệ trẻ em ngày càng thể hiện rõ nét, nhất là trong việc bảo vệ trẻ em là người bị hại.

Dù tham gia tố tụng với vai trò nào thì trẻ em cũng luôn là đối tượng còn hạn chế cả về thể chất và tinh thần, rất cần được sự giúp đỡ về mọi mặt, luôn cần phải có người đại diện hợp pháp và am hiểu pháp luật cùng tham gia.

Do vậy, luật sư là người rất cần để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của trẻ em trong các vụ án hình sự, đặc biệt đối với trẻ dưới 18 tuổi.

Trường hợp vụ án mà trẻ em là bị hại

Trong trường hợp vụ án mà trẻ em là bị hại hoặc người tham gia tố tụng khác đòi hỏi yêu cầu rất nặng nề khi luật sư tham gia bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho họ. Bởi trong những vụ án này, trẻ em là người còn chưa hoàn thiện về thể chất cũng như tinh thần, hiểu biết về pháp luật và xã hội rất hạn chế nên luôn có tâm lý e ngại, che giấu sự việc.

Do vậy ngay từ ban đầu, việc đưa vụ án ra công khai đã là cả một quá trình khó khăn, khi được giải thích hay hiểu ra vấn đề thì mọi chuyện đều đã muộn, tình tiết, chứng cứ, nhân chứng đã cũ, phai nhạt, thậm chí là đã mất dấu tích… 

Đơn cử như những vụ án liên quan đến xâm hại tình dục trẻ em. Những vụ án này thường bị phát hiện và giải quyết muộn, chậm trễ do người bị hại không dám tố cáo bởi nhiều lý do.

Hơn nữa đa phần người thực hiện hành vi phạm tội là người thân hoặc hàng xóm láng giềng hoặc người hiểu biết, dễ che giấu hành vi phạm tội của mình, chưa nói đến vấn đề trẻ bị đe dọa phải giấu kín hoặc phải lệ thuộc vào việc nuôi dưỡng, bị dụ dỗ về vật chất, tiền bạc...

Như một vụ án tại tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, “Giao cấu với người dưới 16 tuổi” lại có tình tiết loạn luân, cậu ruột quan hệ với cháu đến có thai và sinh con, nhưng trong giai đoạn khởi tố, điều tra bị hại đều khai là tự nguyện, không chịu tiếp nhận Luật sư trợ giúp vì sợ tội của mẹ và cậu bị nặng hơn.

Nhưng đến khi ra tòa xét xử, bị hại lại khai rằng, nguyên nhân phải quan hệ với người cậu là do bị cậu bắt buộc, bị hại không cho thì bị nhốt vào nhà và đánh đập. Hỏi tại sao không khai ngay từ đầu, bị hại nói rằng, lúc đó do sợ quá nên không nhớ.

Mẹ bị hại khi được hỏi thì cũng xác định lời khai của bị hại là đúng, và bà mẹ cũng có can thiệp nhưng cũng bị người em trai của mình đánh. Như vậy từ chỗ tự nguyện lại trở thành bắt buộc và vụ án lại tiếp tục bị trả lại điều tra sau ba lần hoãn phiên tòa vì thủ tục tố tụng.

Thực tế hiện nay, việc chỉ định người trợ giúp pháp lý cho bị hại là có theo Luật Trợ giúp pháp lý, tuy nhiên không phải vụ việc nào cũng được giúp vì trong Bộ Luật hình sự 2015 sửa đổi 2017 chỉ bắt buộc phải có luật sư hoặc trợ giúp viên pháp lý trong vụ án hình sự có người dưới 18 tuổi phạm tội.

Trường hợp trẻ em là người bị buộc tội, bị can, bị cáo

Đối với trường hợp trẻ em là người bị buộc tội, bị can, bị cáo trong vụ án hình sự, khi có yêu cầu luật sư tham gia bào chữa thì trong các giai đoạn tố tụng từ khởi tố điều tra đến truy tố và xét xử, luật sư luôn phải dành tâm huyết nhiều hơn so với những vụ án bình thường.

Bởi, ngoài việc tìm hiểu những vấn đề đặc thù của trẻ em phạm tội được pháp luật quy định, luật sư còn phải nắm bắt được tâm lý, tình cảm; nguyên nhân, điều kiện, hoàn cảnh phạm tội của trẻ em, từ đó đưa ra những kiến nghị, đề nghị yêu cầu thỏa đáng và đúng pháp luật giúp cho việc giải quyết vụ án được tốt nhất và hiệu quả nhất cho quyền lợi của trẻ em.

Luật sư vì trẻ em

Đối với Luật sư, những vụ việc tham gia bào chữa, bảo vệ quyền lợi hợp pháp cho trẻ em dù cho bị hại, hay bị cáo thường là phải tốn nhiều tâm sức, thời gian, tiền bạc đi lại để tìm hiểu tâm tư, tình cảm, hoàn cảnh gia đình những điều khúc mắc trong vụ án để có cơ sở bảo vệ tốt cho các em trong quá trình tố tụng.

Tuy nhiên những vụ việc hiện nay hầu như các Luật sư làm miễn phí (Luật sư tham gia với Hội Bảo vệ quyền trẻ em Việt Nam) hoặc nếu có phí (Luật sư thuộc đoàn Luật sư hoặc Trung tâm trợ giúp pháp lý được chỉ định) cũng là rất ít, đôi khi phải bỏ thêm tiền túi để giúp đỡ, nhất là đối với những gia đình có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn.

Bên cạnh đó, có nhiều trường hợp bị hại ở các tỉnh xa đi lại khó khăn, tốn kém mà không có khoản chi phí nào bù đắp, đây cũng là việc khó khăn khi tham gia lâu dài của các luật sư.

Đối với Hội Bảo vệ quyền trẻ em Việt Nam, đây là chức năng nhiệm vụ phải làm, việc bảo vệ trẻ em là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của Hội. Thuận lợi hiện nay là uy tín của Hội ngày càng mở rộng, người dân ở nhiều tỉnh thành đã liên hệ để nhờ giúp đỡ.

Tuy nhiên, đó cũng là vấn đề phải đặt ra làm sao để có nguồn quỹ lâu dài để hỗ trợ, thu hút các luật sư tham gia bảo vệ trẻ em cùng với Hội, không chỉ là bảo vệ trẻ em bị xâm hại mà còn phải bảo vệ cho trẻ em các quyền khác được quy định trong pháp luật.

Luật sư tham gia không tính phí, không đòi hỏi quyền lợi gì, đây cũng là nghĩa vụ của Luật tham gia đóng góp cho xã hội. Tuy nhiên về lâu dài, việc đi lại, ăn ở của Luật sư cũng cần phải được hỗ trợ nhất là khi tham gia các vụ án ở tỉnh xa, điều đó giúp cho sự gắn bó giữa Hội và các luật sư bền vững hơn. 

Vai trò của các luật sư bảo vệ trẻ em

Đánh giá vai trò của các luật sư của Hội Bảo vệ quyền trẻ em Việt Nam trong công tác bảo vệ trẻ em là nạn nhân của bạo lực, xâm hại thời gian qua, ông Hà Đình Bốn - Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ quyền trẻ em Việt Nam nhận định rằng: “Trong thời gian qua, Chi hội Luật sư của Hội Bảo vệ quyền trẻ em Việt Nam cũng đã tích cực tham gia vào các vụ việc nghiên cứu, phát biểu chính kiến trong các vụ án hình sự, dân sự, khiếu nại để bảo vệ quyền trẻ em, đặc biệt là các trẻ em bị xâm hại.

Ngoài ra, Hội cũng cử các luật sư là thành viên của Hội đến từ các đoàn luật sư, các văn phòng luật sư trên khắp các tỉnh, thành tham gia được nhiều vụ việc, nhiều vụ án hình sự, dân sự để bảo vệ quyền trẻ em”.

Phó Chủ tịch Hà Đình Bốn cho biết thêm, trong những năm gần đây, Chi hội liên tục đẩy mạnh hoạt động tư vấn pháp luật, hoạt động tuyên truyền phổ biến giáo dục pháp luật ở các trường học, các bệnh viện, các cơ quan, các tổ chức, các cụm dân cư ở cộng đồng, cũng như tham gia trực tiếp vào một số trường hợp bảo vệ trẻ em bị xâm hại cũng như quyền lợi hợp pháp cho các em và gia đình các em. 

Đề cập về hoạt động của Hội trong vài năm tới, ông Hà Đình Bốn khẳng định: “Chi hội Luật sư bảo vệ quyền trẻ em sẽ tăng cường phối hợp với các cơ quan quản lý Nhà nước, các tổ chức xã hội để hạn chế tối đa quyền của trẻ em bị xâm hại, trong nhiều trường hợp có thể cử các luật sư tham gia nghiên cứu, điều tra vào quá trình xét xử”.

Phải nhìn nhận rằng, tham gia bảo vệ cho trẻ em trong giai đoạn hiện nay rất cần sự chung tay của những người làm công tác pháp luật trong đó có luật sư, việc có luật sư tham gia trong quá trình tố tụng giúp cho bị hại, cho người dưới 18 tuổi phạm tội kể cả các cơ quan tố tụng sẽ góp phần cho việc thực thi pháp luật đúng quy định, bảo đảm quyền và lợi ích tối đa cho trẻ em.