PGS.TS Bùi Hoài Sơn: Sáng tạo kết nối văn hoá cho trẻ em trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc

Chung tay để văn hóa hấp dẫn hơn với trẻ em

Thưa ông, việc kết nối thế hệ trẻ với văn hóa truyền thống, đặc biệt trong dịp Tết nguyên đán có ý nghĩa như thế nào đối với sự hình thành nhân cách và bản sắc văn hóa của trẻ em? Những giá trị cốt lõi nào của văn hóa truyền thống Việt Nam hiện nay cần được nhấn mạnh, truyền tải cho trẻ?

PGS.TS Bùi Hoài Sơn: Việc kết nối thế hệ trẻ với văn hóa truyền thống có ý nghĩa vô cùng quan trọng với sự hình thành nhân cách, bản sắc văn hóa của các em. Văn hóa truyền thống không chỉ là ký ức của quá khứ mà còn là nền tảng xây dựng con người trong hiện tại và tương lai. Khi hiểu rõ giá trị văn hóa của dân tộc, các em sẽ có ý thức tự hào, trách nhiệm, định hình bản lĩnh riêng trong một thế giới thay đổi không ngừng.

Những câu chuyện lịch sử, bài học từ truyền thống sẽ khơi dậy tình yêu quê hương, giúp các em hiểu rằng, mình không chỉ là một cá nhân, mà là một phần của dòng chảy dân tộc. Những giá trị như sự hiếu thảo, tôn trọng giữa các thế hệ trong gia đình và lòng nhân ái là nền tảng để các em hình thành nhân cách tốt đẹp.

Khi chúng ta truyền tải những giá trị một cách sáng tạo, kết hợp phương pháp truyền thống với công nghệ hiện đại, thế hệ trẻ sẽ hiểu, trân trọng, phát huy văn hóa truyền thống. Đó là cách để văn hóa không ngừng sống động, lan tỏa, trở thành nguồn sức mạnh, nền tảng cho sự phát triển bền vững của đất nước trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Ông có thể chỉ ra một số khó khăn, thách thức trong việc truyền dạy văn hóa truyền thống cho trẻ em trong bối cảnh các em ngày càng dễ dàng tiếp cận với thông tin và văn hóa từ khắp nơi trên thế giới?

PGS.TS Bùi Hoài Sơn: Hiện nay, môi trường văn hóa nước ngoài ngày càng hấp dẫn, đa dạng. Việc giữ văn hóa truyền thống có chỗ đứng vững chắc là một bài toán phức tạp.

Thách thức đầu tiên nằm ở sự thiếu hấp dẫn của cách giảng dạy truyền thống. Những phương pháp khô khan, thiếu sự đổi mới khiến trẻ cảm thấy văn hóa dân tộc xa rời với cuộc sống hiện đại. Trong khi đó, các nền tảng mạng xã hội không ngừng đổi mới, hấp dẫn về mặt hình ảnh, nội dung và cách tiếp cận, dễ dàng chiếm lĩnh sự chú ý của trẻ.

Thách thức thứ hai là sự thiếu cân bằng trong lựa chọn nội dung tiếp cận. Với lượng thông tin khổng lồ trên mạng, trẻ em dễ bị cuốn vào những nội dung không phù hợp, đi ngược các giá trị văn hóa truyền thống. Thậm chí, phụ huynh, giáo viên cũng gặp khó khăn trong việc định hướng cho trẻ bởi thiếu công cụ, kiến thức so với các nguồn thông tin bên ngoài.  

Cuối cùng là thách thức về thời gian và sự ưu tiên. Trẻ em chịu áp lực lớn từ việc học tập và các hoạt động ngoại khóa dẫn đến văn hóa truyền thống ngày càng không được ưu tiên và không có đủ thời gian để thẩm thấu vào tâm hồn các em.

Để văn hóa truyền thống sống mãi trong từng bước trưởng thành của trẻ em, chúng ta cần xây dựng chiến lược đúng đắn. Việc đổi mới phương pháp truyền dạy, tạo ra những nội dung truyền thống sáng tạo phải được ưu tiên hàng đầu. Quan trọng hơn, sự chung tay của gia đình, nhà trường, cộng đồng là yếu tố then chốt để văn hóa dân tộc trở nên hấp dẫn hơn với trẻ.

Kết hợp văn hoá truyền thống với yếu tố công nghệ

Vậy làm thế nào để các giá trị truyền thống có thể cạnh tranh và trở nên hấp dẫn hơn đối với các em, thưa ông? 

PGS.TS Bùi Hoài Sơn: Theo tôi, điều cốt lõi là phải làm cho văn hóa truyền thống trở nên gần gũi, sinh động và có sức hút tương đương với nội dung các em yêu thích. Điều này không có nghĩa là loại bỏ công nghệ, mà là tận dụng chính công nghệ để lan tỏa giá trị truyền thống theo cách mới mẻ, thú vị.

Những ứng dụng trò chơi, phim hoạt hình hay video ngắn trên các nền tảng trực tuyến có thể tái hiện sinh động các câu chuyện dân gian, nhân vật lịch sử hay nghệ thuật truyền thống. Nếu những nội dung được thiết kế sáng tạo, bắt mắt, gần gũi với trẻ sẽ dễ dàng thu hút sự chú ý của các em.

Bên cạnh đó, việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực tế là rất cần thiết. Những buổi biểu diễn nghệ thuật truyền thống, tái hiện lễ hội hay các lớp học thủ công mang tính tương tác sẽ giúp các em được trực tiếp tham gia, cảm nhận. Chính sự kết nối này sẽ tạo nên dấu ấn sâu sắc, gợi lên tình yêu với văn hóa dân tộc.

Yếu tố quan trọng cuối cùng là vai trò của gia đình, nhà trường. Nếu văn hóa truyền thống được giới thiệu một cách tự nhiên thông qua các câu chuyện kể trước giờ ngủ, những bữa cơm gia đình đi kèm với món ăn truyền thống hay các giờ học ngoại khoá sinh động, các em sẽ dần dần cảm nhận được các giá trị ấy là một phần cuộc sống.

Tôi mong rằng, với cách tiếp cận linh hoạt, sáng tạo và sự phối hợp chặt chẽ từ nhiều bên, giá trị truyền thống không chỉ có thể cạnh tranh với các thiết bị điện tử mà còn trở thành một phần thú vị, đáng nhớ với trẻ em.

Để giúp trẻ em hiểu và yêu thích văn hóa truyền thống, ông có thể đưa ra một số gợi ý những hoạt động trải nghiệm để Tết Nguyên đán có thể vừa mang đậm bản sắc văn hóa truyền thống, vừa đáp ứng được nhu cầu khám phá, sáng tạo của trẻ em trong thời đại số?

PGS.TS Bùi Hoài Sơn: Tết Nguyên đán không chỉ là ngày lễ, mà còn là không gian văn hóa đặc biệt, nơi các giá trị truyền thống được tái hiện một cách sống động nhất. Việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm tại gia đình, cộng đồng sẽ để lại dấu ấn sâu sắc trong lòng trẻ. 

Có thể kể đến một số hoạt động thú vị như cho trẻ tham gia làm bánh chưng, bánh tét cùng ông bà, cha mẹ. Từ đó, trẻ không chỉ được thực hành từ hoạt động rửa lá, gói bánh đến nấu bánh mà còn có cơ hội lắng nghe những câu chuyện về ý nghĩa của món ăn trong văn hóa Việt Nam. Qua đó, các em sẽ cảm nhận được sự đoàn kết, ấm áp của gia đình trong những ngày Tết.

Bên cạnh đó, việc tái hiện các phong tục Tết như bày mâm ngũ quả, viết thư pháp, hay trang trí nhà cửa cũng rất ý nghĩa. Thông qua các hoạt động như sắp xếp mâm cỗ truyền thống, tự tay viết những câu đối bằng bút lông dưới sự hướng dẫn của nghệ nhân, các em sẽ có cơ hội thể hiện sự sáng tạo và hiểu hơn về văn hoá cội nguồn.

Ý tưởng tổ chức các trò chơi dân gian ngày Tết tại trường học hoặc địa phương, như nhảy sạp, bịt mắt bắt dê, kéo co cũng rất thú vị. Những hoạt động này vừa mang lại niềm vui, vừa giúp các em kết nối với bạn bè và hiểu thêm về văn hóa cộng đồng.

Đặc biệt, để đáp ứng nhu cầu của trẻ trong thời đại số, có thể kết hợp các hoạt động này với công nghệ. Chẳng hạn, tạo ra những ứng dụng hoặc trò chơi trực tuyến về phong tục Tết, nơi trẻ có thể “lì xì” online, chọn trang phục truyền thống, hoặc xây dựng mâm cỗ ảo theo sở thích. Sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại sẽ giúp các em vừa cảm nhận được giá trị văn hóa, vừa không cảm thấy xa lạ, nhàm chán.

Tôi tin rằng, với những hoạt động trải nghiệm đa dạng, sáng tạo, gần gũi, trẻ em không chỉ thêm yêu Tết Nguyên đán mà còn hiểu rằng, mỗi nét văn hóa truyền thống đều mang ý nghĩa sâu sắc và đáng tự hào.

Trân trọng cảm ơn ông!