Cha mẹ hạnh phúc – Trẻ em hạnh phúc

Để con cái được thực sự lớn lên trong yêu thương

Gia đình là chiếc nôi hình thành nhân cách, là môi trường đầu tiên giúp trẻ cảm nhận và học cách yêu thương. Trong một xã hội hiện đại, khi áp lực cơm áo gạo tiền, nhịp sống gấp gáp và sự khác biệt về quan điểm sống khiến mâu thuẫn vợ chồng dễ bị “phóng đại”, việc giữ được một mái ấm hạnh phúc trở thành thách thức lớn. Nhưng đằng sau mọi nỗ lực gói ghém hạnh phúc ấy, có một điều mà đôi khi người lớn quên mất: hạnh phúc của con cái bắt đầu từ hạnh phúc của cha mẹ.

Theo thống kê, Việt Nam ghi nhận khoảng 60.000 vụ ly hôn mỗi năm – một con số báo động về hàng chục ngàn gia đình tan vỡ. Đáng chú ý, tỉ lệ ly hôn có xu hướng tăng nhanh trong các cặp vợ chồng trẻ sống ở đô thị, khiến nhiều trẻ em phải đối diện với sự xáo trộn ngay từ những năm tháng đầu đời.

Tổn thương của trẻ em trong gia đình ly hôn không chỉ đến từ sự chia ly về địa lý, mà còn từ sự mất an toàn cảm xúc và sự thiếu nhất quán trong nuôi dạy từ người lớn. Theo báo cáo từ Vietnam.vn, trẻ em có cha mẹ ly hôn ở tuổi còn nhỏ có nguy cơ tử vong sớm cao hơn tới khoảng 55% so với trẻ em trong gia đình ổn định. Nghiên cứu tại thành phố Huế với 309 học sinh tuổi 12–17 sống trong gia đình cha mẹ ly hôn cũng ghi nhận con số đáng báo động: 49,2% có dấu hiệu bị stress, và 61,5% có dấu hiệu lo âu, trầm cảm.

Theo chuyên gia tâm lý Nguyễn Thị Minh (Trung tâm Tham vấn HN) chia sẻ  trong chương trình “Cha mẹ và con cái” trên VOV: “Muốn con hạnh phúc, trước hết cha mẹ phải hạnh phúc. Bởi đứa trẻ chỉ cảm thấy bình an khi nhìn thấy nụ cười của chính cha mẹ mình”.

Môi trường cảm xúc của cha mẹ là “tấm gương” phản chiếu trực tiếp lên tâm hồn con trẻ. Một gia đình có không khí yêu thương, tôn trọng sẽ giúp trẻ cảm thấy an toàn, hình thành nhân cách tích cực và khả năng kết nối tốt hơn. Ngược lại, tiếng cãi vã, im lặng lạnh lùng hay những lời công kích lại gieo vào trẻ nỗi bất an và tổn thương sâu sắc.

Một ví dụ điển hình là trường hợp cậu bé Đồng Mạnh Quang, 15 tuổi, ở Nam Định. Trong phiên tòa ly hôn, Quang thể hiện rõ nỗi buồn và cảm giác bị bỏ rơi khi cả bố và mẹ đều muốn giành quyền nuôi em gái của Quang mà không quan tâm đến ý kiến của chính cậu. Mặc dù em mong muốn được sống với mẹ, nhưng ý kiến này không được xem xét kỹ lưỡng. Sự kiện này phản ánh tâm lý tổn thương sâu sắc của em, thể hiện qua sự sa sút về mặt tinh thần và học tập, do cảm giác bị bố mẹ gián tiếp chối bỏ và mất đi sự ổn định cần thiết trong cuộc sống tuổi mới lớn.​

Trong một nghiên cứu khác tại Hà Nội, các học sinh sống trong gia đình ly hôn có tỷ lệ cao hơn đáng kể các hành vi rủi ro như bỏ học, chơi bời, và chịu áp lực tâm lý so với các bạn có cha mẹ sống chung. Nhiều em phải sống luân phiên giữa hai nhà với những quy tắc và cách giáo dục khác nhau từ bố mẹ, dẫn đến sự thất bại trong việc duy trì ổn định học tập và sức khỏe tâm thần.​

Những ví dụ này minh chứng rõ ràng rằng việc thiếu sự thống nhất trong cách nuôi dạy và chăm sóc sau ly hôn có thể dẫn đến những hậu quả tiêu cực về tâm lý và hành vi của trẻ.

Học cách giữ gìn – vì hạnh phúc không tự nhiên mà có

Hôn nhân bền vững không đến từ sự hoàn hảo tuyệt đối, mà chính là khả năng vượt qua những khác biệt, thử thách trong cuộc sống. Theo PGS.TS Trần Thành Nam - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục (ĐHQG Hà Nội), để giảm thiểu nguy cơ cơ ly hôn, các cặp vợ chồng cần phát triển kỹ năng giao tiếp, biết lắng nghe nhiều hơn và hạn chế chỉ trích. Quan trọng hơn cả là đặt mình vào vị trí của đối phương để hiểu và tôn trọng nhau. Khi cha mẹ biết trân trọng và yêu thương nhau, trẻ em trong gia đình sẽ cảm nhận được ấm áp, an toàn và tình yêu thương vô điều kiện.

Các chuyên gia khuyến nghị những giải pháp thiết thực như: duy trì không gian riêng tư cho hai người qua việc thường xuyên trò chuyện, “hẹn hò lại” dù đã trải qua nhiều năm chung sống; chia sẻ công bằng trách nhiệm tài chính và chăm sóc cái cái để tránh tình trạng quá tải; tìm đến các dịch vụ tư vấn hôn nhân hoặc nhóm hỗ trợ của cha mẹ khi có sự ổn định bên ngoài tầm kiểm soát; đồng thời giữ kết nối với gia đình hai bên để nhận được sự hỗ trợ cần thiết trong những lúc khó khăn.

PGS.TS Trần Thành Nam nhấn mạnh, hôn nhân nên được xem như một hành trình cần được chăm sóc và nuôi dưỡng từng ngày, vì coi đó là một điểm đến hoàn hảo không đổi: “Không ai hạnh phúc mãi nếu không học cách giữ nhau". Chính sự triển khai vun bồi tình cảm, kỹ năng ứng dụng xử lý tinh tế và tích lũy hiểu biết lẫn nhau mới là “chìa khóa vàng” giúp các gia đình vượt qua sóng gió, tạo nền móng hạnh phúc bền vững cho cả cha mẹ và con cái.

Thực tế, dù có cố gắng giữ lửa hôn nhân tới đâu cũng sẽ có những câu chuyện không thể tiếp tục. Tuy nhiên, theo ThS. Nguyễn Thị Thu Hà – chuyên gia tâm lý học gia đình, nguyên nhân sâu xa của tổn thương không phải là sự chia ly, mà còn nằm ở văn hóa hậu ly hôn của cha mẹ: “Trẻ có thể chấp nhận việc bố mẹ không còn chung sống, nhưng sẽ bị tàn phá tâm hồn nếu phải chứng kiến những xung đột, công kích, nói xấu hoặc ghét bỏ nhau. Ly hôn văn minh – đó là tấm khiên bảo vệ con cái trước mọi sóng gió của người lớn”.

Những “vết nứt” cảm xúc này, nếu không được xoa dịu kịp thời, sẽ in hằn thành bóng dài, chi phối cách trẻ xây dựng niềm tin, nhìn nhận tình yêu và kiến tạo gia đình trong tương lai. Chính vì vậy, việc bố mẹ ly hôn văn minh, hành xử có trách nhiệm, giảm thiểu xung đột và phối hợp thống nhất trong nuôi dạy con là yếu tố cốt lõi bảo vệ tâm hồn trẻ, giúp các em vượt qua tổn thương để phát triển bình thường và tích cực hơn trong cuộc sống.

PGS.TS Trần Thành Nam khẳng định, về tính chất phục hồi của trẻ: “Nếu trẻ được đảm bảo ba yếu tố cốt lõi – cảm xúc an toàn, môi trường sống ổn định và sự hiện diện đều đặn của cả cha mẹ – thì ly hôn không còn là ‘vết nứt’ quá lớn. Trẻ hoàn toàn có thể phát triển bình thường, thậm chí trưởng thành hơn về mặt cảm xúc”.

Sự thay đổi này cho thấy, xã hội đang học cách đánh giá một gia đình không chỉ qua hình thức, mà qua chất lượng của sự yêu thương, trách nhiệm và văn hóa ứng xử. Có những cặp vợ chồng sau ly hôn vẫn luôn nỗ lực giữ mối quan hệ bạn bè, cùng nhau phối hợp trong việc nuôi dạy con chung. Sự đồng hành, tôn trọng và hợp tác trong việc chăm sóc con của hai người sẽ giảm thiểu được những tổn thương với những đứa con.

Để thực hiện mục tiêu này, cha mẹ cần phối hợp chặt chẽ và thống nhất trong việc nuôi dạy con, nhằm giảm thiểu tổn thương tâm lý và tạo điều kiện phát triển toàn diện cho trẻ. Trước hết,  cần thỏa thuận rõ ràng về quyền nuôi dưỡng và chăm sóc con, trong đó trẻ dưới 36 tháng tuổi thường được giao cho mẹ trực tiếp nuôi dưỡng, còn trẻ từ 7 tuổi trở lên được quyền lựa chọn nơi sinh sống theo nguyện vọng của mình.

Cha mẹ cần thống nhất nguyên tắc giáo dục chung với các quy tắc về kỷ luật và thói quen sinh hoạt nhằm giúp trẻ không bị bối rối khi phải sống trong hai môi trường khác nhau. Đồng thời, cần duy trì mối quan hệ tôn trọng lẫn nhau, hạn chế các căng thẳng và tránh nói xấu nhau trước mặt trẻ để bảo vệ sự ổn định tâm lý cho con.

Việc chia sẻ trách nhiệm chăm sóc và duy trì sự hiện diện đều đặn trong những sự kiện quan trọng đối với trẻ cũng đóng vai trò rất quan trọng. Để phối hợp nuôi dạy con hiệu quả hơn, cha mẹ cần giữ liên lạc thông suốt, trao đổi thường xuyên về tình hình phát triển và sức khỏe của con.

Bên cạnh đó, việc phối hợp với nhà trường và các chuyên gia tâm lý cũng là điều cần thiết để kịp thời hỗ trợ trẻ khi trẻ gặp bất ổn về tâm lý. Cuối cùng, tạo môi trường an toàn để trẻ được thoải mái bày tỏ cảm xúc và học cách xử lý các cảm xúc tiêu cực sẽ giúp trẻ phát triển lòng tự tin và bản lĩnh vững vàng hơn trên hành trình trưởng thành.

Khi được lắng nghe và hỗ trợ, trẻ học được lòng kiên cường, sự đồng cảm – những phẩm chất nuôi dưỡng một “hình dạng khác” của hạnh phúc trưởng thành.

Duy trì một mái ấm hạnh phúc chưa bao giờ là điều dễ dàng, nhưng cũng không phải là điều bất khả thi. Mỗi gia đình cần học cách yêu thương có trách nhiệm, tôn trọng khác biệt và sẵn sàng cùng nhau vượt qua biến cố. Khi cha mẹ hạnh phúc, con cái sẽ được nuôi dưỡng trong sự an toàn và yêu thương – đó chính là nền tảng bền vững nhất cho hạnh phúc của cả một thế hệ tương lai.