Trẻ được nuông chiều dễ tổn thương, khó tự lập

Tình yêu không giới hạn - hệ lụy không mong muốn

Chị Hồng Anh (Hà Nội) từng tự hào vì “hy sinh cả sự nghiệp” để chăm sóc cậu con trai duy nhất. Từ thuở nhỏ, con trai được nuôi dạy trong điều kiện tốt nhất mà chị có thể lo liệu: không phải động tay vào bất kỳ việc gì, từ ăn uống, dọn dẹp cho đến việc học hành. Mỗi khi con học bài, chị ngồi cạnh, theo dõi, lên thời gian biểu, thậm chí kiểm tra từng đề cương ôn tập.

Con thi đại học đạt kết quả cao, nhưng khi bước ra khỏi ghế nhà trường - cậu dường như không biết xoay xở thế nào với cuộc sống thực. Không biết nấu ăn, không biết giặt đồ, chưa từng đi mua đồ một mình, thậm chí việc nộp hồ sơ xin việc cũng để chị phải lo liệu. Hai năm thất nghiệp sau khi ra trường là chuỗi ngày bế tắc, mòn mỏi. Mỗi lần có nhà tuyển dụng gọi phỏng vấn, cậu đều từ chối hoặc nhờ mẹ viết email xin lỗi vì “cảm thấy chưa phù hợp”.

Khi chị H. quyết định “thử buông tay”, để con tự xoay xở với cuộc sống, cậu con trai rơi vào trạng thái “không biết mình muốn gì, cũng không biết mình có thể làm được gì”. Cậu thu mình vào một “vòng tròn an toàn”, không dám bước ra khỏi nhà, không dám kết nối xã hội, không dám va chạm với bất cứ điều gì lạ lẫm. Giờ đây, chị H. loay hoay tìm câu trả lời: Làm sao để con mình trưởng thành thật sự? Làm sao để tháo bỏ lớp vỏ thủy tinh mà chị từng tự tay tạo ra? Làm sao để con không còn phụ thuộc, có đủ tự tin để đối mặt với một xã hội nhiều biến động?

“Giá như tôi dạy con làm việc nhà sớm hơn một chút. Giá như tôi để con tự xử lý rắc rối nhỏ từ hồi cấp 2, cấp 3. Giá như tôi bớt làm thay, để con biết mình có thể tự bước đi. Nhưng giờ thì muộn rồi. Mỗi ngày nhìn con sống phụ thuộc, thiếu kỹ năng sống và sự tự tin cần thiết để đối mặt với xã hội, tôi lại thấy mình có lỗi”, chị H. than thở.

Thạc sĩ tâm lý học Lê Phương Thúy (nghiên cứu sinh ngành Đo lường và Đánh giá trong giáo dục), đã chỉ ra rằng, trong rất nhiều gia đình hiện đại, tình trạng nuông chiều con đang tồn tại âm thầm dưới những biểu hiện tưởng chừng rất “bình thường”. Không ít cha mẹ, vì muốn con có tuổi thơ đủ đầy hơn mình ngày trước, đã vô thức tạo nên một lớp vỏ bảo bọc quá dày cho con, làm thay mọi việc, đáp ứng mọi yêu cầu dù hợp lý hay không.

Một số biểu hiện dễ nhận thấy của sự nuông chiều quá mức được cô Thúy chỉ rõ như: đáp ứng mọi yêu cầu của trẻ ngay lập tức (đặc biệt là các đòi hỏi vật chất), luôn làm thay con từ việc nhỏ nhất, bênh vực con trong mọi tình huống và thậm chí là khen ngợi quá mức khiến trẻ dễ ảo tưởng về bản thân.

Yêu thương sai cách khiến trẻ khó tự lập

Ths. Lê Phương Thúy chia sẻ một câu chuyện từng gây xôn xao ở Trung Quốc về một “thần đồng” từng nổi tiếng vì  2 tuổi biết đọc, 17 tuổi đã học thạc sĩ, là niềm tự hào của cha mẹ và tấm gương của rất nhiều gia đình. Ngay từ nhỏ, cậu được mẹ bao bọc đến mức không phải đụng tay vào bất cứ việc gì, kể cả những hoạt động cơ bản nhất như rửa mặt, ăn uống, hay mặc thêm quần áo khi trời lạnh. Khi bước ra cuộc sống tự lập, cậu thiếu kỹ năng sống trầm trọng, không biết dọn phòng khi bẩn, không nộp bài về nhà vì không có ai nhắc,... Kết quả là cậu rơi vào trầm cảm, mất phương hướng, dẫn đến việc bị đuổi học khi mới 20 tuổi.

“Đó là hệ quả điển hình của một quá trình nuôi dưỡng không giới hạn, nơi tình yêu thương trở thành chiếc lồng son cản trở sự phát triển lành mạnh của đứa trẻ”, cô Thúy chia sẻ.

Tại các trung tâm thương mại hay siêu thị, hình ảnh những đứa trẻ “ăn vạ” để đòi mua đồ chơi, đồ điện tử không còn xa lạ. Thậm chí, không ít phụ huynh vì ngại ánh nhìn của người xung quanh đã chọn cách nhượng bộ.

“Nhiều phụ huynh sau đó nghĩ lại, cảm thấy giá mà mình đặt ra quy tắc từ đầu, giá mà mình kiên quyết hơn. Tôi tin là vẫn kịp để cha mẹ thay đổi, con cái vẫn được yêu thương và nuông chiều nhưng luôn phải có giới hạn và trong tầm kiểm soát”, chuyên gia nhận định.

Từ thực tế và kinh nghiệm nghiên cứu, Ths. Lê Phương Thúy phân tích 3 “bài học đắt giá” mà các bậc cha mẹ cần suy ngẫm:

Thứ nhất, việc làm thay, quyết định thay, bảo vệ vô điều kiện khiến trẻ mất cơ hội trải nghiệm, rèn luyện và hình thành bản lĩnh, và khi không có cha mẹ bên cạnh, trẻ dễ khủng hoảng, mất phương hướng và luôn lo sợ thất bại. Do đó, trẻ cần được thử - sai, tự mình giải quyết vấn đề để rút ra kinh nghiệm và bài học cho chính mình. Khi đó, con mới có thể tự lập và dần trưởng thành, hòa nhập với xã hội.

Thứ hai, tình yêu không có ranh giới rõ ràng dễ dẫn đến sự ích kỷ, coi mình là trung tâm, thiếu tôn trọng người khác. Trẻ sẽ khó thích nghi với những môi trường đòi hỏi kỷ luật và trách nhiệm. Do đó, cha mẹ cần thiết lập các quy tắc rõ ràng và nhất quán trong gia đình ngay từ khi trẻ còn nhỏ. Có như vậy, khi lớn lên và tham gia vào môi trường bên ngoài, trẻ mới hiểu và tuân thủ những quy định, sống có trách nhiệm, tôn trọng và yêu thương mọi người. 

Thứ ba, khen ngợi quá mức làm thui chột ý chí và động lực cố gắng. Khi con làm đúng, con đạt được thành tích thì lời khen của cha mẹ không chỉ mang đến niềm vui mà còn là sự công nhận dành cho trẻ. Tuy nhiên, nếu cha mẹ khen ngợi quá mức, trẻ sẽ tin rằng là mình đã đủ giỏi và không thấy cần cố gắng. Khi gặp thử thách và thất bại, trẻ sẽ có xu hướng dễ đổ lỗi cho hoàn cảnh mà không nỗ lực phấn đấu để vượt qua khó khăn. Một lời khen không đúng cách có thể vô tình bóp nghẹt tinh thần cầu tiến của trẻ.

Yêu thương đúng cách bắt đầu từ điều nhỏ nhất

Để cân bằng giữa yêu thương và kỷ luật, giữa hỗ trợ và rèn luyện, Ths. Lê Phương Thúy đưa ra những lời khuyên cụ thể dành cho cha mẹ:

Thứ nhất, học cách nói “không” với những yêu cầu không hợp lý, từ chối khi cần thiết để trẻ hiểu được ranh giới. Thời gian chất lượng bên con, lắng nghe con, chơi cùng con sẽ tạo ra sự gắn bó bền vững hơn mọi món quà đắt tiền.

Thứ hai, khuyến khích sự tự lập, để con làm những việc phù hợp với lứa tuổi như dọn đồ chơi, phụ giúp việc nhà… nhằm hình thành ý thức trách nhiệm và yêu lao động.

Thứ ba, dạy con hiểu thất bại là điều bình thường và học cách đứng dậy sau mỗi lần vấp ngã.

Thứ tư, giao tiếp, chia sẻ, đồng cảm… đều là kỹ năng quan trọng giúp con hòa nhập tốt trong cộng đồng.

Nuôi con là hành trình dài hơi, nơi cha mẹ không chỉ cho con sự an toàn, đủ đầy mà còn là người bạn đồng hành, người dẫn dắt giúp con xây dựng nội lực. Bắt đầu từ hôm nay, mỗi bậc phụ huynh có thể đặt lại câu hỏi: “Mình đang yêu thương con đúng cách chưa?” - và nếu chưa, thì bây giờ chính là lúc để thay đổi.

(Cục Văn hóa cơ sở, Gia đình và Thư viện - Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch thực hiện).