Trẻ em bị "đầu độc" mỗi ngày trên mạng xã hội

Nhiều nội dung độc hại trên mạng xã hội

Những đứa trẻ mới chỉ 3 - 5 tuổi nhưng đã có thể thành thạo lướt màn hình, mở ứng dụng YouTube hay TikTok một cách nhanh nhẹn. Ở nhiều gia đình, chiếc điện thoại thông minh vốn chỉ là phương tiện liên lạc của cha mẹ, nay lại trở thành “bảo bối dỗ trẻ”.

Khi con quấy khóc, phụ huynh thường đưa điện thoại để đổi lấy sự yên tĩnh, vô tình khiến con tiếp xúc với mạng xã hội từ quá sớm. Theo lời chị Ngọc (28 tuổi, Hà Nội) chia sẻ: “Lúc con mới 3 tuổi tôi đã cho xem điện thoại rồi. Giờ cháu biết tự tìm video mình thích, thấy hình sặc sỡ là bấm vào. Thật ra tôi cũng biết không tốt, nhưng nhiều lúc bận quá, cho con xem một lúc để rảnh tay làm việc nhà".

Theo thống kê của Cục Trẻ em (Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội) tháng 3/2023, Việt Nam hiện có khoảng 24,7 triệu trẻ em, trong đó gần 2/3 đã tiếp cận với Internet. Một khảo sát của Google năm 2022 cũng chỉ ra rằng trẻ em Việt Nam bắt đầu sử dụng điện thoại trung bình từ 9 tuổi, sớm hơn mức trung bình toàn cầu tới 4 năm. Sự tiếp cận quá sớm này khiến trẻ trở thành nhóm đối tượng đặc biệt dễ bị tổn thương trong không gian mạng.

Với sự non nớt về nhận thức, trẻ em nhanh chóng bị cuốn hút vào những nội dung sặc sỡ, âm thanh dồn dập, nhân vật cường điệu. Nắm bắt được tâm lý ấy, nhiều nhà sáng tạo nội dung đã không ngần ngại tận dụng sự tò mò của trẻ để sản xuất các video phản cảm, giật gân. Từ những nội dung tục tĩu, nhân vật hoạt hình bị biến tấu méo mó đến những nội dung mang tính khiêu dâm, kích động, cổ vũ tệ nạn…, tất cả đều nhằm mục đích duy nhất: kéo lượt xem, tăng tương tác, thu lợi nhuận quảng cáo.

Sự lặp đi lặp lại của những video này được chính thuật toán của nền tảng thúc đẩy. Chỉ cần một cú click, hệ thống sẽ tự động đề xuất hàng loạt clip tương tự khiến trẻ dễ dàng bị cuốn vào vòng xoáy không lối thoát. Báo cáo của Qustodio năm 2022 cho thấy, trẻ em trên toàn cầu từ 4 đến 18 tuổi dành trung bình 82 phút mỗi ngày trên TikTok và 75 phút trên YouTube. Những con số này phác họa rõ ràng một thực tế rằng trẻ em đang trở thành nhóm khán giả trung thành, dễ khai thác nhất.

Hệ lụy của việc tiếp xúc với nội dung độc hại là không nhỏ. Chị Nhi (35 tuổi, Hà Nội) chia sẻ: “Con tôi mới 4 tuổi nhưng đã biết mở YouTube để xem hoạt hình. Ban đầu, tôi chỉ nghĩ cho cháu xem để ăn ngoan, không quấy khóc. Nhưng nhiều lần tôi giật mình khi thấy cháu bắt chước các nhân vật nói những câu không hay. Khi không cho cháu xem nữa thì cháu bắt đầu phản kháng và đập phá đồ. Lúc đó, tôi nhận ra mình không thể kiểm soát hết những gì con tiếp cận.”

Khi trẻ em tiếp xúc quá sớm với mạng xã hội không chỉ khiến chúng dán mắt vào màn hình hàng giờ liền, bỏ bê ăn uống hay học tập, mà còn hình thành những hành vi tiêu cực quá mức. Không ít em bắt chước lại các hành động trong clip, từ la hét, bạo lực cho tới thử thách nguy hiểm. Hệ lụy ngày càng rõ: Bệnh viện Nhi Trung ương ghi nhận nhiều trường hợp trẻ nghiện mạng xã hội, thậm chí từng tìm đến cái chết khi bị cha mẹ ngăn cấm. Có em uống thuốc ngủ, có em dùng khăn quàng cổ tự tử. 

Từng chia sẻ với báo VietnamPlus, bác sĩ Ngô Anh Vinh - Phó trưởng Khoa Sức khỏe vị thành niên, Bệnh viện Nhi Trung ương cho biết nghiện mạng xã hội đã được Tổ chức Y tế Thế giới xếp vào nhóm bệnh tâm thần, với nguy cơ gây lo âu, trầm cảm và làm trẻ mất khả năng hòa nhập cộng đồng. Đây là lời cảnh báo mạnh mẽ về những tác động khôn lường khi trẻ trở thành nạn nhân của nội dung độc hại trên mạng.

Những nhà sáng tạo nội dung, bằng cách tận dụng sự ngây thơ và tò mò của trẻ đã biến các em thành công cụ để kiếm tiền. Mỗi lượt xem, mỗi lượt like, mỗi lượt chia sẻ của trẻ không chỉ dừng lại ở hành vi giải trí mà còn góp phần nuôi dưỡng thêm những nội dung độc hại.

Giải pháp tạo môi trường mạng lành mạnh cho trẻ 

Đứng trước thực tế trẻ em bị cuốn vào vòng xoáy của những video phản cảm, giật gân trên mạng xã hội, câu hỏi đặt ra là: ai sẽ chịu trách nhiệm bảo vệ các em? Trước hết, vai trò của cha mẹ không thể thay thế. Phụ huynh có thể chủ động lựa chọn nền tảng phù hợp cho con, cài đặt chế độ quản lý trẻ em đồng thời đặt giới hạn thời gian sử dụng thiết bị. Đây không chỉ là cách giảm nguy cơ tiếp xúc nội dung xấu mà còn giúp trẻ hình thành thói quen sử dụng mạng lành mạnh hơn.

Không chỉ phụ huynh, xã hội cũng có vai trò quan trọng trong việc bảo vệ trẻ em trên không gian mạng. Mỗi cá nhân, cộng đồng đều có thể góp phần bằng cách tích cực báo cáo, loại bỏ các nội dung phản cảm, giật gân, lan tỏa những giá trị tích cực và xây dựng thói quen sử dụng mạng văn minh. 

Song song đó, cần khuyến khích trẻ tham gia nhiều hoạt động ngoại khóa, thể thao, nghệ thuật. Khi có sự đồng hành từ gia đình và sự chung tay của toàn xã hội, trẻ em mới có thể được bảo vệ tốt hơn, tránh khỏi vòng vây của nội dung độc hại và phát triển trong một môi trường mạng lành mạnh. Tại Hội thảo “Đẩy mạnh hợp tác bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng” năm 2024, ông Đặng Vũ Sơn, Phó Chủ tịch Hiệp hội An toàn thông tin Việt Nam (VNISA) cũng nhấn mạnh, việc xây dựng một không gian mạng an toàn cho trẻ cần sự phối hợp chặt chẽ giữa gia đình, nhà trường và các cơ quan quản lý thay vì chỉ trông chờ vào nỗ lực của một phía.

Tại một số quốc gia, chính phủ và các nền tảng đã đưa ra biện pháp cụ thể nhằm bảo vệ trẻ em trên không gian mạng. Cụ thể, liên minh châu Âu đã từng mở cuộc điều tra TikTok vào năm 2024, yêu cầu tập trung vào xác minh độ tuổi và minh bạch thuật toán.

Bên cạnh đó, YouTube cũng phát triển ứng dụng riêng - “YouTube Kids” cho phép phụ huynh chặn kênh, giới hạn thời gian và phân loại nội dung theo độ tuổi. Ở Australia, chính phủ đã có những nỗ lực ngăn chặn các nội dung này thông qua luật cấm người dưới 16 tuổi sử dụng mạng xã hội.

Đối với Việt Nam, Chính phủ cũng ban hành Chương trình “Bảo vệ và hỗ trợ trẻ em tương tác lành mạnh, sáng tạo trên môi trường mạng giai đoạn 2021-2025”, đồng thời vận hành Tổng đài 111 để tiếp nhận và xử lý các vụ việc liên quan đến trẻ bị xâm hại trên mạng. Ngoài ra, các cơ quan chức năng đang hoàn thiện khung pháp lý yêu cầu nền tảng mạng xã hội tăng cường kiểm duyệt, gắn nhãn độ tuổi và bảo vệ dữ liệu cá nhân của trẻ em. Những biện pháp này chính là những nỗ lực mà các quốc gia đang không ngừng cố gắng trong việc tạo môi trường trực tuyến an toàn hơn cho trẻ. 

Mạng xã hội đang trở thành một “con dao hai lưỡi” đối với trẻ em. Bên cạnh những cơ hội học tập và giải trí, môi trường này cũng chứa đựng nhiều nguy cơ tác động tiêu cực đến sự phát triển của các em. Những nỗ lực trên cho thấy việc bảo vệ trẻ em trên không gian mạng không chỉ là trách nhiệm của riêng phụ huynh, mà là sự phối hợp đồng bộ giữa gia đình, xã hội và các nền tảng mạng xã hội. Chỉ khi có sự chung tay từ nhiều phía, vừa tăng cường kiểm soát, vừa lan tỏa giá trị tích cực, chúng ta mới có thể xây dựng một môi trường trực tuyến lành mạnh, giúp trẻ em phát triển an toàn, sáng tạo và tự tin trong thời đại số.

Chuyên gia tội phạm học - Thượng tá, Tiến sĩ Đào Trung Hiếu cho biết, mạng xã hội có mặt tích cực nhưng cũng có rủi ro lớn — trẻ em cần nhận thức được “cả hai mặt”. Trẻ em cần được “hướng dẫn” chứ không để tự do “lướt mạng” mà không quản lý. Việc kiểm soát nội dung, thời gian sử dụng và lựa chọn nhóm tham gia là rất quan trọng.

Thượng tá Đào Trung Hiếu nêu 4 biện pháp giúp ngăn chặn trẻ tiếp xúc với các nội dung xấu trên mạng xã hội:

Xây dựng “tấm lá chắn” cho trẻ: Gia đình và nhà trường cần chủ động, không để trẻ em “rơi tự do” vào môi trường mạng.– Tấm lá chắn ở đây gồm: kiến thức, kỹ năng, giám sát, định hướng.

Hướng dẫn kỹ năng sử dụng mạng: Giúp trẻ nhận biết: nội dung nào là tích cực, nội dung nào có thể gây hại.– Dạy trẻ cách nhận diện tin giả, hiểu rõ rằng không phải tất cả trên mạng là đáng tin.– Hướng dẫn trẻ lựa chọn nhóm/nhóm chat/hội nhóm phù hợp.– Kiểm soát thời gian: tránh sử dụng mạng quá nhiều dẫn đến nghiện, mất cân bằng.

Nhận diện và phòng tránh nguy cơ: Cho trẻ hiểu rằng mạng xã hội không chỉ có giải trí mà còn có rủi ro: bị dụ dỗ, bị lộ thông tin, tiếp xúc nội dung xấu. Người lớn phải đồng hành cùng trẻ, giám sát, lắng nghe những gì trẻ gặp trên mạng.

Vai trò của gia đình & nhà trường, cộng đồng: Cha mẹ không chỉ “cấm đoán” mà cần trao đổi, hướng dẫn, theo dõi và thiết lập môi trường sử dụng mạng lành mạnh cho trẻ. Nhà trường cần đưa giáo dục “an toàn mạng” vào chương trình, ngoại khóa, lịch sinh hoạt. Xã hội và các cơ quan chức năng cần hỗ trợ: cung cấp công cụ, tạo môi trường mạng sạch hơn, gỡ bỏ nội dung độc hại.