Nhận diện sớm dấu hiệu trẻ bị xâm hại trên mạng và cách bảo vệ hiệu quả

Trả lời bởi

TS.LS Đặng Văn Cường
UVBCH Hội Bảo vệ quyền trẻ em Việt Nam

Trong bối cảnh trẻ em ngày càng sử dụng internet thường xuyên hơn để học tập, giải trí và kết nối xã hội, nguy cơ bị xâm hại trên không gian mạng cũng gia tăng. Nhận diện sớm các dấu hiệu bất thường và có phương án xử lý kịp thời là điều hết sức quan trọng để bảo vệ an toàn cho trẻ. Trước hết, một số dấu hiệu điển hình cho thấy trẻ có thể đang bị xâm hại trên môi trường mạng bao gồm:

Thay đổi hành vi và tâm lý: Trẻ có thể trở nên cáu gắt, lo âu, giận dữ hoặc bồn chồn không rõ lý do; né tránh những hoạt động từng yêu thích; tỏ ra sợ hãi mỗi khi nhận được tin nhắn hoặc thông báo trên điện thoại. Nhiều trường hợp, trẻ cố gắng giấu thiết bị cá nhân trước người lớn, thu mình, mất ngủ, trầm cảm và thậm chí có biểu hiện tự làm tổn thương bản thân.

Biến đổi thói quen sử dụng internet: Trẻ có thể sử dụng internet quá mức hoặc thay đổi đột ngột thời gian truy cập, đặc biệt vào ban đêm – thời điểm trước đó không thường online. Các em có thể truy cập vào các website lạ, sử dụng các tài khoản mạng xã hội hoặc ứng dụng nhắn tin mới mà không giải thích rõ ràng.

Ngoài ra, trẻ còn có xu hướng xóa lịch sử truy cập, tắt thông báo hoặc cài đặt ứng dụng ẩn – điều này có thể cho thấy trẻ đang cố che giấu các tương tác bất thường.

Khi phát hiện những dấu hiệu trên, việc xử lý cần diễn ra kịp thời, nhân văn và phối hợp đồng bộ giữa gia đình, nhà trường và các cơ quan có thẩm quyền. Cụ thể, cần thực hiện các bước sau:

Nhận diện và khuyến khích trẻ chia sẻ: Cha mẹ, thầy cô và người chăm sóc cần tạo dựng một không gian an toàn, cởi mở để trẻ cảm thấy được lắng nghe và tin tưởng. Việc không trách móc, không làm trẻ cảm thấy xấu hổ là yếu tố then chốt để các em cởi mở chia sẻ sự việc mình gặp phải.

Đảm bảo an toàn cho trẻ ngay lập tức: Ngưng sử dụng thiết bị điện tử liên quan và gỡ bỏ, xóa các nội dung có hại; Đưa trẻ rời xa khỏi môi trường mạng trong một thời gian để ổn định tinh thần và tránh tái diễn các tương tác tiêu cực.

Thông báo đến các cơ quan chức năng và đơn vị liên quan: Tùy theo mức độ nghiêm trọng của vụ việc, cha mẹ hoặc nhà trường nên báo cáo ngay với cơ quan công an, Tổng đài quốc gia bảo vệ trẻ em 111, hoặc các tổ chức bảo vệ trẻ em. Đồng thời, báo cáo các nền tảng mạng xã hội liên quan (như Zalo, Facebook, YouTube…) để xử lý, gỡ bỏ nội dung độc hại và ngăn chặn người xâm hại tiếp tục tiếp cận trẻ.

Hỗ trợ tâm lý và giáo dục lại về an toàn mạng: Sau sự việc, trẻ cần được tư vấn tâm lý để giải tỏa cảm xúc tiêu cực, đồng thời được hướng dẫn lại những kiến thức và kỹ năng cơ bản về an toàn số, bảo mật thông tin cá nhân và cách phòng tránh rủi ro trên mạng.

Pháp luật hiện hành cũng đặt ra trách nhiệm cụ thể cho các bên trong việc bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng. Theo Điều 54 Luật Trẻ em 2016: "Cơ quan, tổ chức liên quan có trách nhiệm tuyên truyền, giáo dục và bảo vệ trẻ em khi tham gia môi trường mạng dưới mọi hình thức; cha, mẹ, giáo viên và người chăm sóc trẻ em có trách nhiệm giáo dục kiến thức, hướng dẫn kỹ năng để trẻ em biết tự bảo vệ mình khi tham gia môi trường mạng".

 Đồng thời, luật cũng quy định: "Cơ quan, tổ chức, cá nhân quản lý, cung cấp sản phẩm, dịch vụ thông tin, truyền thông và tổ chức các hoạt động trên môi trường mạng phải thực hiện các biện pháp bảo đảm an toàn và bí mật đời sống riêng tư cho trẻ em theo quy định của pháp luật".

Rõ ràng, việc nhận diện sớm và xử lý đúng cách khi trẻ bị xâm hại trên mạng không chỉ góp phần bảo vệ các em mà còn giúp ngăn chặn những hệ lụy nghiêm trọng về lâu dài, tạo nên môi trường mạng lành mạnh, an toàn cho sự phát triển toàn diện của trẻ em Việt Nam.

Câu hỏi bạn đọc xin gửi về địa chỉ: Tạp chí Trẻ em Việt Nam, số 82 ngõ 116, phố Nhân Hòa, phường Nhân Chính, quận Thanh Xuân, Hà Nội. Email: toasoantevn@gmail.com